روشهای افزایش استحکام خانواده با تأکید بر بیانات مقام معظم رهبری
پایگاه اطلاع رسانی بلاغ|فصلنامه ره توشه ماه مبارک رمضان 1444، روشهای افزایش استحکام خانواده با تأکید بر بیانات مقام معظم رهبری.
کاری از گروه تولید محتوای معاونت فرهنگی وتبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
نگارنده: مرضیه قنبری
مقدمه
خانواده، رکن اساسی هر جامعه و نقطه آغازین زندگی اجتماعی انسانها و نخستین کانون تمدن و آرامش بشری است. استحکام این بنای مقدس، چشماندازهای روشنی را در افق پیشرفت اجتماع ترسیم خواهد کرد. از نگاه اسلام، خانواده یکى از نهادهاى زیربنایى بنیاد هستى و از ساختارهاى اصلى جامعه است؛ زیرا «جامعه مطلوب» با وجود «خانواده مطلوب» شکل میگیرد؛ خانودهای که رهبر فرزانه انقلاب(دام ظله) فرمود: «خانواده، کلمهای طیبه است. کلمه طیبه هم خاصیتاش این است که وقتی یک جایی به وجود آمد، مرتب از خود برکت و نیکی میتراود و به پیرامون خودش نفوذ میدهد. کلمه طیبه، همان چیزهایی است که خدای متعال آن را با همان اساس صحیح به بشر اهدا کرده [است]». با توجه به منظومه فکری امام خامنهای(دام ظله) مبنی بر استحکام خانواده، بر آن شدیم که مبانی ایشان را با بهرهگیری از آیات و روایات، درباره «روشهای استحکام خانوده» تبیین نماییم؛ اثرپیشرو در محورهای زیر سامان یافته است.
نقش زن در خانواده
از آنجا که هدف از خلقت انسانها، رسیدن به مقام قرب الهی از طریق تکامل انسانهاست؛ خداوند تمام هستی را در مسیر کمال انسان قرار داده است و انسان میتواند با شکوفایی استعدادهای خویش، از حیات طیبه بهرهمند و به درجهای از قرب الهی نائل شود؛ چنانکه پیامبراکرم(صل الله علیه و آله) فرموده است: «إنَّ الرَّجُلَ إذا نَظَرَ إلَى امرَأَتِهِ وَنَظَرَت إلَیهِ نَظَرَ اللّه تَعالى إلَیهِما نَظَرَ الرَّحَمَةِ؛ وقتى مردى به همسر خود نگاه کند و همسرش به او نگاه کند، خداوند به دیده رحمت به آن دو نگاه مىکند». در این صورت فرزندان نیز از والدین الگو میگیرند و محبت به یکدیگر و والدین را سرلوحه خود قرار میدهند. پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله) در روایت دیگری فرموده است: «ما مِنْ اِمْرأَة تَسْقي زَوْجَها شَرْبَةً مِنْ ماء إلاّ كانَ خَيْراً لَها مِنْ عِبادَةِ سَنَةِ صِيامِ نَهارِها وَقِيامِ لَيْلَها؛ هيچ زنى نيست که جرعهاى آب به شوهرش بنوشاند، مگر آنکه اين عمل او برايش بهتر از يک سال باشد که روزهايش را روزه بگيرد و شبهايش را به عبادت سپرى کند». در این صورت تعامل اعضای خانواده با یکدیگر، بر پایه عشق، محبت، آرامش و اطاعتپذیری شکل خواهد گرفت که نقش اساسی در استحکام خانواده دارد؛ از اینروست که رهبر معظم انقلاب(دام ظله) فرموده است: «یکی از مهمترین وظایف زن، خانهداری است. همه میدانند، بنده عقیده ندارم به اینکه زنها نباید در مشاغل اجتماعی و سیاسی کار کنند. نه، اشکالی ندارد؛ اما اگر چنانچه این به معنای این باشد که ما به خانهداری به چشم حقارت نگاه کنیم، این میشود گناه. خانهداری یک شغل است؛ شغل بزرگ، شغل مهم، شغل حساس، شغل آیندهساز».
روشهای استحکام خانواده
روشهایی برای استحکام بنیان خانواده وجود دارد که در اینجا به بخشی از آنها اشاره میشود:
1. محبتافزایی
اهمیت محبت و عشق حقیقی در استحکام روابط زوجین و تحکیم روابط والدین و فرزتدان، تا آنجاست که امام خامنهای(دام ظله) فرموده است:
امروز در دنیا تعبیر بدی از محبت میکنند. این عِشقی که تعبیر میکنند، اینها، آن محبت واقعی نیست. این، همان حالت هیجان جنسی است .... آن چیزی که با ارزش است، آن محبت عمیق و صمیمی و خدایی و همراه با احساس مسئولیت متقابل بین دختر و پسر است که بدانند حالا بعد از این، یک واحدند و یک هدف را دنبال میکنند. این، آن محبتی است که خانواده بر اساس آن شکل میگیرد.
از نظر ایشان محبت اولیه میان زن و مرد، امری ذاتی و طبیعی است: «طبیعت الهىِ زن و مرد در محیط خانواده، طبیعتی است که برای زن و برای مرد به ¬وجود میآورد که آن رابطه، رابطه عشق و مهربانی است». استناد ایشان به این آیه شریفه است که میفرماید: «وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ؛ و از نشانههای او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودت و رحمت قرار داد. در این نشانههایی است برای گروهی که تفکر میکنند». این آیه شریفه بیشتر بر حفظ محبت تأکید دارد. اهمیت این مسئله در روایات نیاز تا آنجاست که رسولخدا(صل الله علیه و آله) فرموده است: «قَولُ الرَّجُلِ للمرأةِ إنّي اُحِبُّكِ لا يَذهَبُ مِن قَلبِها أبدا؛ اين سخن مرد به زن که دوستت دارم، هرگز از دل زن بيرون نرود». آن حضرت در حدیث دیگری محبت به همسر را نشانه افزایش ایمان معرفی کرده و فرموده است: «کُلَّما ازدادَ العَبدُ إيمانا ازدادَ حُبّا للنِّساءِ؛ هر چه ايمان بنده بيشتر شود، زندوستى او فزونتر مىشود». مقام معظم رهبری تداوم خانواده را در محبت و رعایت حقوق یکدیگر میداند و میفرماید: «محبت در صورتی خواهد ماند که طرفین حقوق یکدیگر و حدود خود را رعایت کنند و از آن تخطی و تجاوز نکنند؛ یعنی در واقع هر کدام از این دو طرف که دو شریک هستند و با هم زندگی را بنا میکنند، سعی کنند که جایگاه خود را در دل و ذهن و فکر طرف مقابل، جایگاه راسخ و نافذی قرار دهند».
2. رفق و مدارا
«رفق» در لغت، به¬ معنی کاری را خوب انجام ¬دادن و نرمخویی در برابر تندخویی و «مدارا» به ¬معنی نرمی، ملاطفت، ملایمت و احتیاط¬کردن است. رفق و مدارا در زندگی، از ارزشهای والای انسانی است که مورد تأکید اسلام است و رعایت سازگاری و مدارار از سوی فرد، چه در محیط اجتماعی و چه در محیط خانوادگی، زمینه ظهور و بروز دهها صفت و رفتار اخلاقی دیگر را فراهم میآورد؛ بهویژه بازخوردهای مثبت سازگاری در خانواده و در برخورد با ناسازگاریها، بیش از هر رفتار دیگری ثمربخش خواهد بود. رعایت اصل مدارا، از شیوههای همیشگی انبیا بوده است که همواره در فعالیتهای تبلیغی و در برخورد با مردم، آن را سرلوحه امور قرار میدادند؛ چنانکه رسولخدا(صل الله علیه و آله) میفرماید: «أَمَرَنِي رَبِّي بِمُدَارَاةِ النَّاسِ كَمَا أَمَرَنِي بِأَدَاءِ الْفَرَائِض؛ پروردگارم مرا به مداراى با مردم فرمان داد، چنانکه به بر پا داشتن واجبات فرمانم داد».
اهمیت سازگاری با اعضای خانواده و بهویژه همسر از دیدگاه اسلام، از آنروست که فرد باید ارتباط خود با همسرش را بر اساس صلح، آشتی و همنوایی قرار دهد و بکوشد زمینههای بروز تنش و نزاع را در ارتباط با همسر خود از بین ببرد یا به حداقل ممکن کاهش دهد. سازگاری با همسر را میتوان همنوایی با او دانست تا جایی که به خودشکوفایی فرد و ارزشهای الهی او آسیب نزند. مقام معظم رهبری(دام ظله)، یکی از عوامل استحکام خانواده را مدارا و ایراد ¬نگرفتن از همسر دانسته¬ است. از نظر ایشان زوجین باید در تمامی دوران زندگی و بهخصوص سالهای اول با یکدیگر سازگاری داشته باشند که این سازش، از نوع سازش خوب است؛ زیرا سازگاری موجب نزدیکی دلها و استحکام پیوندها میشود. ایشان مراد از سازش را تطبیق دادن خود با شرایط زندگی دانسته است که اگر طرف مقابل قابل اصلاح است، اصلاحش نماید؛ و گرنه با او بسازد. امام هادی(علیه السلام) در این باره فرموده است: «بگو مگو، دوستی طولانی را از بین میبَرد و رابطه محکم را به جدایی میکشاند و کمترین اثر بگو مگو این است که هر کدام از دو طرف میخواهد بر دیگری پیروز شود و همین در پی پیروزی بودن، مهمترین عامل قطع رابطه است».
بر این اساس رفق و مدارا، از عوامل تحکیم نظام خانواده است. فرماندهان شهدای دفاع مقدس همین اخلاق را داشتند که با همسران خود مدارا میکردند. همسر شهید محمدابراهیم همت میگوید:
ابراهیم کمدی داشت که وسایل شخصیاش و بعضی از چیزهایی را که دوستان و نیروهایش به او میدادند، در آن نگهداری میکرد. روزی بدون اجازه او و از سر کنجکاوی سر کمد رفتم. چشمم به نامههای داخل کمد افتاد. آنها نامههای شهدا بود که ابراهیم نگهداری میکرد. چندتایی از آنها را برداشتم و خواندم. وقتی برگشت و ماجرا را متوجه شد، ناراحتی را در چهره او دیدم. آماده هر نوع رفتاری بودم و به اشتباهم پی برده بودم، اما او سجادهاش را پهن کرد و مشغول نماز شد تا ناراحتیاش فروکش کند. این نوع رفتارها و مدارای ابراهیم با اشتباه من، بیش از هر کار دیگری در من تأثیر داشت.
امام علی(علیه السلام) درباره مدارا با همسر فرموده است: «فَدَارِهَا عَلِيِّ کل حَالٍ واحسن الصُّحْبَةَ لَهَا فَيَصْفُوَ عيشک؛ هميشه با همسرت مدارا کن و با او به نيکی همنشينی کن تا زندگیات باصفا شود».
3. امانتداری و رازداری
امانتداری زن در برابر اموال مرد خانواده، از ویژگیهای خانواده سالم است که زن باید در حضور و غیاب مرد حافظ داراییها و نیز امانتدار اسرار و مشکلات داخل خانواده باشد؛ همچنانکه مقام معظم رهبری(دام ظله) معتقد است یکی رفتارهایی را که منجر به استحکام خانواده میشود، امانتداری است: «زن و شوهر باید راز هم را حفظ کنند، زن نباید راز شوهر را پیش کسی بازگو کند... حواستان جمع باشد، اسرار هم را محکم نگه دارید تا زندگی انشاءالله شیرین و مستحکم شود». این مبنای رهبر انقلاب(دام ظله)، ریشه درآموزههای دینی دارد؛ چنانکه امام رضا(علیه السلام) فرموده است: «ما اَفادَ عَبْدٌ فائِدَةً خیرا مِنْ زَوْجَةٍ صالِحَةٍ اِذا رَأها سَرَّتْهُ و اِذا غابَ عَنْها حَفِظَتْهُ فی نَفْسِها وَ مالِهِ؛ آدمی سودی بهتر از همسر شابسته به چنگ نیاورده است؛ همسری که شوهرش با دیدن او خوشحال شود و هر گاه از وی دور شود، در غیابش نگهبان خود و اموال او باشد».
امانتداری از خصلتهایی است که افزون بر جلب رضایت همسر، جلب رضایت خداوند را نیز در پی¬ دارد؛ چنانکه امام علی(علیه السلام) فرموده است: «إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْداً حَبَّبَ إِلَيْهِ الْأَمَانَة». امانتداری موجب کامل شدن دین نیز میشود؛ چنانکه امام صادق(علیه السلام) فرموده است: «چهار چیز است که اگر در هر کس باشد، مؤمن است؛ اگر چه از فرق سر تا پاها غرق در گناه باشد: راستگویی، حیا، حسن خلق و شکر». قرآن نیز یکی از صفات زنان صالح را حفظ اسرار دانسته و فرموده است: «فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَيْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ ...؛ و زنان صالح، زنانى هستند که متواضع هستند و در غياب (همسر خود) اسرار و حقوق او را در مقابل حقوقى که خدا براى آنان قرار داده است، حفظ مىکنند». بر اساس این آیه شریفه زنان صالح و درستکار، زنانی فروتن هستند که در قبال خانواده خود متعهدند و نه تنها در حضور مرد خانواده، بلکه در غیاب او نیز در برابر دارایی، ناموس، آبرو، اسرار و هر چیزی که به شخصیت مرد مربوط است، امانتدار هستند. در واقع -چنین زنانی، مطيع امر خداوند و همسران خود هستند که حقوق و احترام همسرانشان را حفظ مىکنند.
روزی شخصی نزد شیخ ابوسعید ابوالخیر آمد و گفت: «ای شیخ! نزد تو آمدهام تا به من از اسرار حق چیزی بیاموزی». شیخ به او گفت: «برگرد و فردا بیا تا راز حق به تو بیاموزم». او فردا نزد شیخ آمد. شیخ موشی را در درون حُقه (قوطی یا ظرف کوچکی که در آن جواهر میگذارند) نهاده و سر حُقه را نیز محکم بسته بود. وقتی آن شخص آمد، شیخ آن حُقه را به او داد و گفت: «حُقه را ببر، ولی بکوش که مبادا سر آن را باز کنی». آن مرد آن حُقه را با خود برد، ولی سر انجام آتش هوس او شعلهور شد که در میان این حُقه چیست و چه رازی وجود دارد؟! وسوسه هوای نفس، او را واداشت تا سرانجام سر آن را باز کرد. ناگاه موشی از آن بیرون جست و فرار کرد. او نزد شیخ آمد و گفت: «من از تو سرّ خدا خواستم، تو موشی به من دادی؟». شیخ گفت: «ای درویش! ما موشی در حُقه به تو دادیم، تو نتوانستی آن را پنهان کنی؛ چگونه سرّ الهی را به تو دهیم که آن را نگاه داری؟».
گفت پیغمبر که هر که سرنهفت
زودد گردد بامراد خویش جفت
دانه ها،چون در زمین پنهان شود
سرآن، سرسبزی بستان شود
4. عیبپوشی
زن و مرد باید عیوب یکدیگررا بپوشانند. رهبر فرزانه انقلاب(دام ظله) در این خصوص فرموده است: «اگر دیدید که همسرتان یک نقطه عیبی دارد و مجبورید او را تحمل کنید، تحمل کنید که او هم همزمان دارد یک عیبی را از شما تحمل میکند. آدم عیب خودش را که نمیفهمد، عیب دیگری را میفهمد. پس بنا بگذارید بر تحمل. اگر چنانچه قابل اصلاح است، اصلاحش کنید؛ اگر دیدید کاری نمیشود کرد، با او بسازید». قرآن نیز درباره عیبگوشی همسران در مقابل یکدیگر مىفرماید: «هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَ أَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُن...». لباس انسان را از گرما و سرما و خطر حفظ مىکند، عيوب را مىپوشاند و نیز زينت بدن انسان است. بنا بر این تشبیه، زوجین همديگر را از انحرافات حفظ مىکنند، عيوب هم را مىپوشانند، وسيله آسایش و آرامش يکديگرند و هر يک زينت ديگرى محسوب مىشوند. علامه طباطبایی(قدس سرّه) نیز معتقد است که این عبارت استعاره است از اینکه هر يک از زوجین طرف ديگر خود را از رفتن به فسق و فجور و اشاعه¬ آن در میان افراد نوع جلوگيرى مىکند؛ پس در حقيقت مرد لباس زن، و زن ساتر مرد است. از آنجا¬ که لباس انسان را مىپوشاند و حفظ مىکند، زن و مرد به لباس تشبیه شدهاند. بنابراین زن و مرد دو جنس مکمل يکديگر و عامل شکوفايى، نشاط و پرورش هم هستند؛ بهگونهاى¬که هر يک بدون ديگرى، ناقص است. مقام معظم رهبری(دام ظله) سازش در روابط زن و مرد را سازشی نیکو دانسته¬ و توصیه نموده است که کمبودها، نقایص و ضعفهای همسر نباید منجر به دلسردی شود؛ زیرا هیچ انسانی ایدهآل و بیعیب و نقص نیست.
5. آرامشافزایی
از نظر روانشناسان محیط خانواده، امنترین و رضایتبخشترین بستر برای ارضای نیازهای روانی و بهویژه آرامش روانی است. محبت، غمخواری و پذیرش یکدیگر که از مهمترین مؤلفهها و ضروریات زندگی اجتماعی است؛ به بهترین وجه در خانواده مطلوب تأمین میشود. در چنین خانوادهای زن و مرد به دلیل روابط صمیمی و خوب، در زمان غم و اندوه به راحتی در کنار همسر خود به آرامش میرسند. اگر چه رهبری خانواده به عهده مرد است، ولی زن به سبب عواطف و احساسات قوی زنانگی، نقش اصلی و مؤثرتری را در تأمین آرامش و سلامت روانی خانواده ایفا میکند؛ از همینروست که در خانه مسئولیتهای بیشتری به زن داده شده است. آرامش مرد در ورود به منزل، یافتن محیط امن خانه، زن دلسوز و مهربان و امین است. البته آرامش واقعی و اصیل از ایمان زوجین نشئت میگیرد؛ از همینروست که خداوند میفرماید: «هُوَ الَّذي أَنْزَلَ السَّكينَةَ في قُلُوبِ الْمُؤْمِنينَ لِيَزْدادُوا إيماناً مَعَ إيمانِهِمْ؛ او کسی است که آرامش را در دلهای مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند؛ لشکریان آسمانها و زمین از آن خداست و خداوند دانا و حکیم است». امام خمینی(قدس سرّه) درباره نور ایمان در قلب آدمی فرموده است:
قلبی که در آن نور توحید و معرفت کمال مطلق تابیده باشد، دارای طمأنینه، ثبات، تأنی و قرار است که مجاری امور را به قدرت خداوند میداند و زمام امر موجودات را به دست خود آنها نمیداند. چنین قلبی اضطراب و شتابزدگی و بیقراری ندارد. اگر قلبی در حجابهای خودبینی، شهوات و لذات حیوانی باشد؛ از فوت لذات حیوانی خوفناک است و طمأنینه قلب را از دست داده و در کارها با¬ عجله و شتابزدگی اقدام میکند.
همسر گرامی مقام معظم رهبری(دام ظله) میگوید:
فکر میکنم بزرگترین نقش من، حفظ جو آرامش خانه بود؛ طوری که ایشان بتوانند با خیال راحت به کارشان ادامه دهند. من سعی داشتم تا ایشان را از نگرانی در مورد خود و فرزندانم دور نگهدارم. گاهی اوقات که برای ملاقات ایشان به زندان میرفتم، از مشکلاتی که داشتیم؛ چیزی به ایشان نمیگفتم و در پاسخ به سؤالاتشان درباره وضعیت خودم و فرزندان صرفاً خبرهای خوب میدادم. برای مثال طی ملاقاتهایی که با ایشان در زندان داشتم یا در نامههایی که در دوران تبعید برای ایشان مینوشتم، هرگز چیزی در مورد بیماری فرزندان نمیگفتم و نمینوشتم.
6. اطاعتپذیری
ازدواج، قرارداد مقدسی میان زن و مرد است که حقوق و وظایفی برای زوجین ایجاد میکند. در حقوق اسلام، انفاق و تأمین هزینه زندگی خانواده بر عهده مرد است: «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ ...». زن نیز در مقابل، مکلف است که از مرد به عنوان رئیس خانواده اطاعت کند. مقام معظم رهبری(دام ظله) با توجه به آیه فوق، سرپرستی خانه و معیشت خانه را ازآن مرد میدانند، البته این به معنی حکومت مطلق مرد در خانواده نیست:
این طور هم نیست که بگوییم همه جا خانم باید از آقا تبعیت کند؛ نخیر. چنین چیزی نه در اسلام داریم و نه در شرع. «الرّجالُ قَوّامونَ علی النّساءِ»، معنایش این نیست که زن بایستی در همه امور تابع شوهر باشد. نه! یا مثل برخی از این اروپا ندیدههای بدتر از اروپا و مقلد اروپا، بگوییم که زن بایستی همه کاره باشد و مرد باید تابع باشد؛ نه این هم غلط است. بالاخره دو تا شریک و دو تا رفیق هستید، یکجا مرد کوتاه بیاید، یکجا زن کوتاه بیاید. یکی اینجا از سلیقه و خواست خود بگذرد، دیگری در جای دیگر تا بتوانید بایکدیگر زندگی کنید.
از نظر ایشان زن نیز همانند مرد در محیط خانواده، صاحب ¬حق است و نباید در حق زن اجبار و تحمیل روا داشت. بهترین شیوه¬ سرپرستی مدیریت مرد در خانواده، این است که حاکمیت قلب افراد خانه را بر عهده گیرد. به عبارت دیگر اداره منزل تنها با حکومت بر دلها امکانپذیر است و تسلط بر جسم به تنهايى مؤثر واقع نمیشود؛ زيرا هر گاه بر دلها حکومت شود، فرمانبرى حتمى است و نيازى به خشونت و اعمال زور نيست.
فهرست منابع
کتب
1. ابنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر، 1414ق.
2. آبیار، رضا، سرداران آسمانی، همسران زمینی، قم: بوستان کتاب، 1400ش.
3. بلخی، جلالالدین محمد، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: انتشارات ققنوس، 1400ش.
4. پاینده، الوالقاسم، نهج الفصاحه، چاپ چهارم، تهران» دنیای دانش، 1382ش.
5. حر عاملی، محمد بن¬حسن، هداية الأمة إلى أحکام الأئمة علیهم السلام، چاپ اول، مشهد: آستانة الرضویة المقدسة، 1414ق.
6. حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد، چاپ اول، قم: مؤسسه آلالبی تعلیهم السلام، 1413ق.
7. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.
8. طباطبایی، سید ¬محمد¬حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی ، 1390ق.
9. طبرسی، فضل¬ بن ¬حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو، 1372ش.
10. فراهیدی، خلیل ¬بن ¬احمد، العین، چاپ دوم، قم: انتشارات هجرت، 1410ق.
11. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامية، 1407ق.
12. لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، تصحیح حسین حسینی بیرجندی، چاپ اول، قم: دارالحدیث، 1376ش.
13. مکارم شيرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1371ش.
14. محمدی اشتهاردی، محمد، داستان دوستان، چاپ پنجم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376ش.
15. مرکز فرهنگ و معارف قرآن، زن از زبان قرآن، قم: جمال، 1388ش.
16. مظاهری، حسین، خانواده در اسلام، چاپ اول، قم: شفق، 1390ش.
17. موسوی خمینی، سید روحالله، شرح جنود عقل و جهل، چاپ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سرّه)، 1377ق.
18. نوری، حسین بن محمد¬تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ اول، قم: مؤسسه آلالبیت علیهم السلام، 1408ق.
مجلات و سایتها
1. پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله سید علی خامنهای(دام ظله).
2. پایگاه اطلاعرسانی بلاغ، «نگاهی به ویژگیهای خانواده مطلوب از منظر مقام معظم رهبری(دام ظله)»، 22/05/1400، کد خبر: 16274.
3. معارف، مجید و احمد قماشچی، «عوامل آرامش در خانواده در سبک زندگی امام علی علیه السلام و حضرت زهراعلیها السلام»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات راهبردی زنان، شماره 74، زمستان 1395، ص 124 ـ 93.
افزودن دیدگاه جدید