«چهارمین مشخصه سیمای حکومت امام علی علیه السلام در خطبه 34 نهج البلاغه»
پایگاه اطلاع رسانی بلاغ| «تحلیل سیمای حکومت امام علی علیه السلام در نهج البلاغه»
مجموعه یادداشت ها «تحلیل سیره نظری و عملی امام امیرالمومنین علی علیه السلام در نهج البلاغه»| قسمت چهارم
نگارنده: «مبلغ نخبه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری»
*******
چهارمین مشخصه سیمای حکومت امام علی علیه السلام در نهج البلاغه «حقوق متقابل امام و امت» است که با بیان سه نکته مورد تحلیل قرار می دهیم.
نکته اول؛ حقوق متقابل امام و امت
نکته اول، این است از منظر نهج البلاغه امام علی علیه السلام رابطه بین امام و امت در حکومت اسلامی از نوع رابطه «ارباب و رعیتی، چوپان و گله گوسفند» نیست که هرچه ارباب و چوپان بگوید و دستور دهد رعیت و گوسفند بی چون و چرا فقط حق طاعت فرمانبری را داشته باشد آنگونه که در نظام های فعلی گذشته جهان حاکم است بلکه از منظر خطبه نهج البلاغه، امام در حکومت اسلامی بر امتی حکمروایی می کند که به حکم آیه 70 سوره اسراء: « وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ: به یقین فرزندان آدم را کرامت دادیم، و آنان را در خشکی و دریا [بر مرکب هایی که در اختیارشان گذاشتیم] سوار کردیم،» از کرامت و شایستگی برخوردارند، هرچند به دلیل اینکه مقام امامت امر انتصابی و قدسی است امت در اصل مشروعیت امامت دخالت ندارند ولی در کارامد ساختن و به فعلیت درآوردن مقام امامت در حکومت نقش پشتیبانی فوق العاده ای دارند.
ازهمین رو بین امام و امت در نظام اسلامی حق متقابل وجود دارد. از همین رو در خطبه 34 امام علی علیه السلام می فرمایند: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ لِی عَلَیْکُمْ حَقّاً وَ لَکُمْ عَلَیَّ حَقٌ :اى مردم، مرا بر شما حقّى است و شما را بر من حقّى»
*******
نکته دوم؛ چهار حق امام بر امت
امام علی علیه السلام پس از ترسیم رابطه حقوق متقابل بین امام و امت به در ادامه خطبه به تشریح و تبیین حقوق متقابل پرداخته و نخست به بیان وظیفه و حق امام نسبت به امت پرداخته و می فرماید چهار وظیفه و حق من نسبت به شما دارم
1- فَأَمَّا حَقُّکُمْ عَلَیَّ فَالنَّصِیحَةُ لَکُمْ: نخستین حق امام این است که را فلاح، رستگاری، خیر را به امت نشان دهد و از انان دستگیری نماید.
2- وَ تَوْفِیرُ فَیْئِکُمْ عَلَیْکُمْ: وظیفه و حق دوم امام در نظام اسلامی آنست که حقوق اقتصادی و بیت المال را بین آنان توزیع نماید.
3- وَ تَعْلِیمُکُمْ کَیْلَا تَجْهَلُوا :حق سوم آنست زمینه رشد علمی را در جامعه فراهم سازد تا ریشه جهل و بیسوادی از امت برکنده شود.
4- وَ تَأْدِیبُکُمْ کَیْمَا تَعْلَمُوا: حق چهارم این است زمینه تعیلم و تربیت را فراهم ساخته و امت را مؤدب به آداب اسلامی نماید تا مردمی با اراسته اخلاقی و با فرهنگ شکل بگیرد.
*******
نکته سوم؛ حقوق امت به امام
امام علی علیه السلام پس از بیان حقوق امام به حقوق امت به امام پرداخته و چهار حقوق برای امت بیان می کنند؛
1- نخستین حق من بر شما این است که در بیعت خویش وفادار باشید؛ «وَ أَمَّا حَقِّی عَلَیْکُمْ: فَالْوَفَاءُ بِالْبَیْعَةِ»؛ بیعت، در واقع همان پیمانى است که میان امّت و امام برقرار مىشود، پیمانى محکم و لازم الاجراء و بر اساس این پیمان امام علیه السلام و حاکم باید در همه جا مصلحت اُمّت را در نظر بگیرد و امنیّت و نظم را برقرار سازد و با دشمنان به مبارزه برخیزد و اسباب پیشرفت و تکامل جامعه را فراهم کند و امّت نیز باید پشت سر امامش بایستد و مانند بازویى نیرومند براى او عمل کند و کارى که برخلاف این عهد و پیمان است، هرگز انجام ندهد.
2- دومین حق من بر شما این است «در آشکار و نهان خیرخواهى را (در حقّ من) به جا آورید؛ وَ النَّصِیحَةُ فِی الْمَشْهَدِ وَ الْمَغِیبِ». مانند متعلّمان چاپلوس یا منافقان چند چهره نباشید که در حضور من سخن از دوستى و مَحَبّت و اخلاص بزنید و اعلام خیرخواهى کنید، امّا در پشت سر یا بى تفاوت باشید و یا طریق خیانت و فساد را در پیش گیرید. اگر من همه جا حاضر نیستم خداى من همه جا حاضر و ناظر است و این جهان همه جایش، محضر خدا است و براى انسانهاى باایمان حضور و غیاب من تفاوتى نمىکند.
3- سومین حق من بر شما این است: «هر وقت شما را بخوانم اجابت کنید؛ وَ الاْجَابَةُ حِینَ أَدْعُوکُمْ». مانند افراد سست و ناتوان و بیمارگونه که در اجابت دعوتها تعلّل مىورزند نباشید. همیشه باید گوش به فرمان امامتان باشید که گاه ساعتها و لحظهها سرنوشتساز است و اندکى تعلّل و سستى و تأخیر، ممکن است زیانهاى غیر قابل جبرانى به بار آورد. این انضباط و گوش به فرمان بودن، باید بر همه امّت حاکم باشد.
4- چهارمین و آخرین حق من بر شما این است: «هر زمان به شما فرمان دهم، اطاعت کنید؛ وَ الطَّاعَةُ حِیْنَ آمُرُکُمْ». ممکن است که گروهى فراخوانى امام علیهالسلام را پذیرا شوند و به دعوت او لبیک گویند، اما هنگامى که به حضور او آمدند و فرمان سخت و سنگینى که حافظ منافع امّت است صادر شد، اطاعت نکنند. بنابراین هم اجابتِ دعوت لازم است و هم اطاعت فرمان
افزودن دیدگاه جدید