نیمنگاهی به ویژگیهای کوثر قم
پایگاه اطلاع رسانی بلاغ، «نیمنگاهی به ویژگیهای کوثر قم»
نگارنده: «علیرضا انصاری»
مقدمه
در پهنۀ تاریخِ پرفرازونشیبِ تشیع، ستارگانی درخشان فروزان گشتهاند که نورِ هدایتشان، راهگشایِ سالکانِ الیالله بوده است. دراین میان، فاطمه معصومه (س)، خواهرِ خورشیدِ طوس، امام رضا (ع)، همچون نگینی بیهمتا بر انگشتریِ فضائلِ اهلبیت (ع) میدرخشد. او که از دامانِ پاکِ امام موسی کاظم (ع) و در خاندانِ امامت و عصمت پرورشیافته، خود تجسمی از کمالاتِ انسانی است. این بانویِ ارجمند، در عینِ جوانی، از چنان کمالی برخوردار بود که لقبِ «معصومه» از سوی برادرِ بزرگوارش به او عطا گردید. همچنین امام صادق (ع)، امام رضا (ع) و امام جواد (ع) فرمودند: «همانا پاداش زیارت فاطمه معصومه بهشت است.»
هجرتِ این شخصیت الهی بهسوی خراسان و توقفِ پرفیض او در شهرِ قم، سبب شد که امام کاظم (ع) از آن شهر بهعنوان «آشیانۀ اهلبیت (ع)» یاد کنند؛ و این سرآغازِ فصلی نوین در تاریخِ معنویِ این سرزمین گشت. حرمِ نورانیِ ایشان، پایگاه تربیت هزاران عالم و دانشمند و مرکزی برای نشرِ اسلام و معارفِ آلِ محمد (ص) است.
دراین نوشتار، بر آنیم تا نگاهی به ابعادِ گوناگونِ این شخصیتِ سترگ افکنیم و برخی از برجستهترین ویژگیهایِ او را بررسی نماییم.
*******
ویژگیهای فاطمه معصومه (س)
حضرت معصومه (س) دارای ابعاد شخصیتی و ویژگیهای وجودی منحصربهفردی هستند که در اینجا به برخی از آنها اشاره میشود.
1 . اصالت خانوادگی
کارشناسان امور تربیتی بر این باورند که شخصیت هر فرد، محصول تعامل پنج عامل کلیدی است: ژنتیک، خانواده، مدرسه، گروه همسالان و تجربیات شخصی. بااینحال، جایگاه «خانواده» و بهویژه والدین، به دلیل نقش بنیادین در شکلگیری شخصیت و تعادل روانی، از اهمیت ویژهای برخوردار است.
حضرت فاطمه معصومه (س) در دامان خاندان نبوت و امامت، پرورش یافتند. اصالت خانوادگی ایشان، فراتر از چند نسل، ریشه در عمق دریای نورانی رسالت دارد. پدر گرامیشان، امام موسی بن جعفر (ع)، خود وارث علم و تقوای اجداد طاهرانشان بودند. ایشان تربیت فرزندان را از اولویت بالایی برخوردار میدانستند. حضور چنین پدری، خود بزرگترین عامل در تربیت معنوی دختر گرامیشان، محسوب میشود. مادر گرانقدر ایشان، حضرت نجمه (که بانام «طاهره» نیز شناخته میشوند)، نیز از بانوان برجسته، پاکدامن و عالم عصر خویش بودند که در انتقال مفاهیم دینی و اخلاقی به فرزندان، نقشی حیاتی ایفا نمودند. علاوه بر این، بخش مهمی از تربیت و رشد معنوی حضرت معصومه (س) مرهون برادر بزرگوارشان، امام رضا (ع) است. ایشان سالها تربیت خواهر گرانقدر خود را بر عهده داشتند و دراین مسیر، دانش و فضیلت ایشان را در مکتب امامت پرورش دادند. حضرت معصومه(س) به آنجا رسید که شیخ عباس قمی درباره ایشان میگوید: «برحسب آنچه به ما رسیده، افضل دختران موسی بن جعفر(ع) ، حضرت معصومه(س) ، است»
2 .جایگاه علمی و روایی
یکی از درخشانترین جلوههای شخصیت والاحضرت فاطمه معصومه (س)، علم و دانش ایشان بود. این بانوی مکرمه در دامان پاک خانوادهای تربیت یافتند که سراسر نور علم و فضیلت بود؛ پدری چون امام موسی کاظم (ع) و برادری چون امام رضا (ع)، که هر دو از قلههای رفیع علم و معنویت عصر خویش به شمار میآمدند. همنشینی با چنین پدر و برادری، که از سرچشمه «علم لدنی» سیراب بودند، موجب شد تا حضرت در اوج شکوفایی علمی قرار گیرند. این حقیقت از اسامی و القاب ایشان همچون «معصومه»، و همچنین توصیفاتی که ائمه اطهار (ع) از ایشان نمودهاند، هویداست، چنانچه حضرت درسلسله اسناد روایات معتبر، مانند حدیث غدیر و روایت منزلت، جایگاه دارند. بهعنوانمثال، حضرت معصومه (س) با چند واسطه از حضرت زهرا (س) نقل میکنند که فرمود: «پیامبر (ص) در شب معراج به بهشت رفت و بر روی پردهای در قصر بهشت دید که چنین نوشتهشده: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌ وَلِیُ الْقَوْمِ» (معبودی جز خدای یکتا و بیهمتا نیست؛ محمد رسول خدا و علی ولی و رهبر مردم است)؛ و بر روی پرده درگاه قصر دیگری نوشتهشده است: «شِیعَةُ عَلِیٍّ هُمُ الْفَائِزُون» (شیعیان علی رستگارند).»
3 . شفیعه روز قیامت
شفاعت، مفهومی کلیدی در عقاید اسلامی است که در قرآن و روایات به آن اشارهشده است. بر اساس این مفهوم، کسانی که بهمراتب قرب الهی دست مییابند، با اذن خداوند میتوانند با شرایط خاصی افراد را شفاعت کنند. انبیا، ائمه (ع)، امامزادگان، علما و شهدا، هر یک در جایگاه خود، حق شفاعت دارند. بالاترین مقام شفاعت از آن رسول اعظم (ص) است که در قرآن کریم از آن به «مقام محمود» تعبیر شده است.
آیات و روایات متعددی بر اهمیت شفاعت تأکیددارند: «مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ» ؛ کیست آنکس که نزد او شفاعت کند، جز به اذن او؟: « يَوْمَئِذٍ لَا تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِيَ لَهُ قَوْلًا»؛ در آن روز شفاعت سود ندهد، مگر برای کسی که خدای رحمان به او اجازه داده و سخنش را پسندیده است.
همچنین، علی (ع) فرمودند: «لنا شفاعة و لاهل مودّتنا شفاعة؛» برای ما و نیز برای اهل مودّت و دوستی ما حق شفاعت وجود دارد.
با توجه به جایگاه والای اهلبیت (ع)، حضرت معصومه (س)، از بانوان برجسته این خاندان و دختر امام کاظم (ع)، خواهر امام رضا (ع) و عمه امام جواد (ع)، از جایگاه رفیع شفاعت برخوردارند. هرچند ایشان امام معصوم نیستند، اما به دلیل انتساب به این خاندان مطهر و تقوای والایشان، اذن شفاعت دارند. روایات متعددی نیز درباره شفاعت حضرت معصومه (س) نقلشده است؛ ازجمله امام صادق (ع) فرمودند: «… قُمَّ تُقْبَضُ فِیهَا امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِی اسْمُهَا فَاطِمَةُ بِنْتُ مُوسَی وَ تُدْخَلُ بِشَفَاعَتِهَا شِیعَتِی الْجَنَّةَ بِأَجْمَعِهِم»؛ در قم، زنی از فرزندان من که نامش فاطمه دختر موسی است، وفات میکند و تمام شیعیان من با شفاعت او وارد بهشت میشوند.
در زیارتنامه حضرت معصومه (س) نیز میخوانیم: «یا فَاطِمَةُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَک عِنْدَاللَّهِ شَأْناً مِنَ الشأن»؛ (ای فاطمه (معصومه)! برای من در بهشت شفاعت کن که تو را در پیشگاه خداوند منزلت بزرگی است. آیتالله جوادی آملی نیز اشاره میکنند که باوجوداینکه حضرت فاطمه معصومه (س) امام یا پیامبر نیستند، اما به مقام عظیمی رسیدهاند که در زیارت ایشان، از خداوند متعال درخواست میکنیم که شفاعت این بانوی مکرمه را درباره ما مؤثر و مقبول قرار دهد.»
4 . صاحب کرامت
انسان، موجودی شگرف است که با نفخه الهی آمیختهشده و در پرتو عبودیت خالصانه و بندگی محض پروردگار، به مراتبی دست مییابد که شایسته واسطهگری فیض الهی و تجلیگاه اراده حقتعالی میشود. این حقیقت ژرف را امام صادق (ع) چنین بیان میفرمایند: «بندگی خداوند، گوهری است که نهایت و باطن آن، فرمانروایی بر موجودات است.» ، بر این اساس، انسان با کسب معنویت میتواند زمینه عنایات الهی را فراهم نماید، بهگونهای که صاحب کرامت گردد و مشکلات مادی و معنوی را حل نماید. چنانچه در قرآن کریم نیز توسل به اهلبیت (ع) و اولیای خدا مطرحشده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ»؛ ای اهل ایمان، از خدا بترسید و بهسوی او وسیله جویید.
امام کاظم (ع) به سماعه بن مهران فرمودند: هرگاه در نزد خدای متعال حاجتی داشتی بگو: «اللَّهُمَّ إنّي أسألُكَ بِحَقِّ محمّدٍ و عَلِيّ ؛ فإنَّ لَهُما عِندَك شَأناً مِنَ الشَّأنِ…» ؛ یعنی: خداوند! از تو بهحق محمد (ص) و علی (ع) درخواستی دارم، چراکه آندورا در نزد تو شأن و جایگاهی است.
حضرت فاطمه معصومه (س)، در سایهسار جایگاه بیبدیل معنوی و قرب الهی که کسب نموده بودند، از موهبتهای عظیمی چون عنایات بیدریغ الهی و الطاف ویژه پروردگار بهرهمند گشتند. همین قرب، سبب شده است که چشمهسار «کرامات» شگفتانگیز ایشان همچنان جاری باشد. زیرا این نکته، حقیقتی کاملاً تجربهشده است که توسل به خاندان عصمت (ع)، همواره راهگشایی معجزهآسا در کوران سختیها و گرهگشایی در مشکلات زندگی بوده است. دراین میان، توسل به حضرت فاطمه معصومه (س) نیز دریچهای بهسوی نجات و وسیلهای برای برآورده شدن حاجات است. در فرازی از زیارتنامه حضرت معصومه (س) میخوانیم: «اللّهُمَّ انّی اسْئَلُکَ أَنْ تَخْتِمَ لی بِالسَّعادَةِ، فَلا تَسْلُبْ مِنّی ما أَنَا فیهِ»؛ پروردگارا! من از تو درخواست میکنم که عاقبت مرا به سعادت ختم کنی وایمانی را که اکنون دارم، از من سلب نکنی. یعنی: من از تو میخواهم که عاقبت و پایان کارم به خیر باشد و باایمان و تسلیم، جان دهم و در صف صالحان و شایستگان قرار گیرم.
کرامات فراوان این بانوی گرامی، تنها به جنبههای مادی و ظواهر زندگی محدود نمیشود؛ چه بسیار جانهایی که در طلب کمال، در پی رسیدن به مقامات بلند معنوی، یا در جستجوی زلال علم و معرفت بودهاند و با توسل به ایشان، به اهداف و مقصد والای خویش دستیافتهاند. تاریخ، گواه کرامتهای بیشماری ازایندست «توسلات» است که در طول اعصار، تمامی اقشار جامعه شاهد بسیاری از کرامات مانند شفا دادن، حل مشکلات روحی و علمی بودهاند.
دراین میان، نمونههایی از توسل علما به ساحت مقدس حضرت معصومه (س)، اشاره میشود:
آیت الله امامی کاشانی می گوید : ایامی که در محضر مبارک امام در قم بودم هر روز بعد از ظهر شاهد بودم که پس از اتمام جلسه درس ایشان به حرم مطهر معصومه(س) مشرف می شدند و من هیچ به یاد ندارم که به حرم رفتن ایشان تعطیل شده باشد و در حوزه هم معروف بودند که مقید به زیارت هستند.»
صدرالمتالهین این فیلسوف بزرگ هنگامیکه درکهک اقامت داشت وبِ بررسی مسائل فلسفی می پرداخت؛ گهگاه ازکهک به قم می آمد وبرای حل مشکلات علمی از روح مقدس حضرت معصومه (س) استمداد می جست.
علامه طباطبایی (ره) در ماه رمضان، روزه خود را با بوسه بر ضریح مقدس حضرت معصومه (س) افطار میکرد. ابتدا پیاده به حرم مطهر مشرف میشد، ضریح مقدس را میبوسید، سپس به خانه میرفت و غذا میل میکرد.
5 فضیلت بیبدیل زیارت و زیارتنامه
یکی از برجستهترین امتیازات معنوی حضرت فاطمه معصومه (س)، تنها وجود زیارتنامه مخصوص برای ایشان نیست، بلکه تأکید صریح امامان معصوم بر زیارت ایشان نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. احادیث معتبر، پاداش زیارت حضرت معصومه (س) را بهشت معرفی میکنند. امام صادق (ع) دراینباره میفرمایند :«… بَلْدَةُ قُمَّ وَ سَتُدْفَنُ فِيهَا امْرَأَةٌ مِنْ أَوْلَادِي تُسَمَّى فَاطِمَةَ فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ»؛ برای ما حرمی است و آن قم است و بهزودی زنی از فرزندان من در آنجا دفن میشود که نامش فاطمه است؛ هر کس او را زیارت کند بهشت بر او واجب خواهد شد.همچنین، امام رضا (ع) نیز میفرمایند: «... مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّة»؛ کسی که او را (حضرت معصومه) زیارت کند بهشت برایش خواهد بود. امام جواد (ع) نیز فرمودهاند:«... َمنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِي بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ»؛ هرکس قبر عمهام را در قم زیارت کند پاداش او بهشت است.»
نکته قابلتوجه این است که در میان تمامی امامزادگان، بعد از حضرت ابوالفضل العباس (ع) و حضرت علی اکبر(ع) ، حضرت فاطمه معصومه (س) تنها امامزادهای هستند که یک امام معصوم (امام هشتم) برایشان زیارتنامه صادر نمودهاند. باوجوداینکه بسیاری از امامزادگان در مناطق مختلف ایران مدفون هستند و مردم ارتباط عمیقی با امام رضا (ع) دارند، ایشان درباره هیچیک از آنان زیارتنامهای مخصوص بیان نفرمودند، لذا این فضیلت، به حضرت فاطمه معصومه (س) اختصاص دارد. آنچنانکه امام رضا (ع) به سعد فرمودند: «یا سَعْدُ عِنْدَکُمْ لَنَا قَبْرٌ» فَقَالَ: «جُعِلْتُ فِدَاکَ، قَبْرُ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَی (ع)؟» فَقَالَ: «نَعَمْ، مَنْ زَارَهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ، فَإِذَا أَتَیْتَ الْقَبْرَ فَقُمْ عِنْدَ رَأْسِهَا…» «ای سعد، آیا نزد شما قبری (متبرک) از ما وجود دارد؟” (سعد) عرض کرد: فدایت شوم، قبر فاطمه بنت موسی (س)؟ فرمودند: «آری، هر کس او را با شناخت حقش زیارت کند، بهشت برای اوست. پس هنگامیکه به قبر رسیدی، بالای سر آن بایست.
این زیارتنامه، گنجینهای از معارف الهی و فضائل آن حضرت است. در فرازی از آن میخوانیم: «اللّهُمَّ انّی أسْئَلُکَ أنْ تَخْتِمَ لی بِالسَّعادَةِ، فَلا تَسْلُبْ مِنّی ما أنا فیهِ»؛ پروردگارا! از تو درخواست میکنم که عاقبت مرا به سعادت ختم کنی وایمانی را که اکنون دارم، از من سلب نکنی. این سخن، عمق معرفت و درخواست مؤمنان از خداوند برای عاقبتبهخیری و حفظ ایمان را نشان میدهد که با توسل به این بانوی مکرمه، حاصل میشود.
*******
کتابنامه
1. طبرى آملى صغير، محمد بن جرير بن رستم، دلایل الإمامة، محقق / مصحح: قسم الدراسات الإسلامية مؤسسه البعثة، قم: بعثت، اول1413 ق
2. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، زاد المعاد- مفتاح الجنان، محقق / مصحح: اعلمى، بيروت: موسسة الأعلمي للمطبوعات، اول1423 ق
3. سماهيجى، عبد الله بن صالح، الصحيفة العلوية و التحفة المرتضوية، مترجم: رسولى محلاتى، سيد هاشم، محقق / مصحح: رسولى محلاتى، سيد هاشم،: تهران: انتشارات ، انتشارات اسلامىاسلامى، : سوم1396 ق
4. شعيري، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف: مطبعة حيدرية، اول بى تا
5. منسوب به جعفر بن محمد، امام ششم عليه السلام، مصباح الشريعة، بيروت: اعلمى، اول1400 ق
6. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح: غفارى على اکبر، تهران:دار الکتب الإسلامیة چهارم1407 ق
7. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار مصحح: جمعى از محققان، بيروت: دار إحياء التراث العربي، : دوم1403 ق
8. ابن بابويه، محمد بن على،: عيون أخبار الرضا عليه السلام، محقق / مصحح: لاجوردى، مهدى، تهران: نشر جهان،: اول1378 ق
9. ابن قولويه، جعفر بن محمد، كامل الزيارات، مصحح: امينى، عبد الحسين، نجف اشرف: دار المرتضوية، اول 1356 ش
10. منسوب به جعفر بن محمد، امام ششم عليه السلام، مصباح الشريعة، بيروت: اعلمى، اول1400 ق
11. جمعی از نویسندگان، سیمای خانواده، قم : بوستان کتاب، دوم1395
12. امینی نجفی، الغدیر فی الکتاب والسنه والادب ،لبنان: دارالکتب العربیه، 1387 ه .ق.
13. مفيد، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، مصحح: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، قم: كنگره شيخ مفيد، اول1413 ق
14. عباس قمی ، منتهی الآمال» تصحیح: سید ابوالحسن مرتضوی اصفهانی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه، 1331، ج 2، ص 241.
15. مختاری، رضا قم :بوستان کتاب،چاپ بیست وسوم 1397
16. محمدجواد مُهري، آثار و برکات روزهداري در دنيا، قبر و قيامت، قم : انتشارات رواق دانش، اول1380
افزودن دیدگاه جدید