تحدید خانواده، تهدید جامعه

مسئله تحدید نسل،‏ کنترل جمعیت و یا تنظیم خانواده،‏ با داشتن سابقه ای طولانی هم چنان مسئله روز و مورد بحث و مناقشه در محافل علمی و اجتماعی معاصر بوده و اندیشمندان را به دو گروه مخالف و موافق تقسیم کرده است. بر اهل فن پوشیده نیست که این مسئله از جوانب مختلف و در ابعاد گوناگون پزشکی،‏ اقتصادی، جمعیت شناسی و غیره قابل بحث و بررسی است.
یکی از دغدغه های دولت ها، به خصوص از قرن بیستم، بحث کنترل جمعیت بوده است. این موضوع همچنان با عنوان یک مسأله مهم، ذهن دولت ها را به خود مشغول داشته است. ملت هایی با افزایش بی رویه جمعیت به دلیل عدم برخورداری از ظرفیت مناسب، دچار مشکل شده اند. از سوی دیگر کشورهایی با کنترل شدید جمعیت اکنون به موقعیتی رسیده اند که با پیری جمعیت روبرو شده اند و معلوم نیست در آینده چه سرنوشتی پیدا خواهندکرد. کشور ایران را نیز نمی توان از این مسئله استثناء دانست.
این روزها بحث کنترل جمعیت بار دیگر بر سر زبان ها افتاده است. باید ببینیم چه اتفاقی افتاده است که رهبر فرزانه انقلاب اسلامی از این موضوع احساس نگرانی کرده می فرمایند:
سیاست تحدید نسل در یک برهه اى از زمان درست بود؛ اهدافى هم برایش معین کردند. آن طورى که افراد متخصص و
________________________________________
26
عالم و کارشناسان علمىِ این قسمت تحقیق و بررسى کردند و گزارش دادند، ما در سال 71 به همان مقاصدى که از تحدید نسل وجود داشت، رسیدیم. از سال 71 به این طرف، باید سیاست را تغییر می دادیم؛ خطا کردیم، تغییر ندادیم. امروز باید این خطا را جبران کنیم.
کشور باید نگذارد که غلبه نسل جوان و نماى زیباى جوانى در کشور از بین برود و از بین خواهد رفت اگر به همین ترتیب پیش برویم؛ تا چند سال دیگر نسل جوان ما کم خواهد شد - که امروز قاعده جمعیتى ما جوان است - و به تدریج دچار پیرى خواهیم شد؛ بعد از گذشت چند سال، جمعیت کشور هم کاهش پیدا خواهد کرد؛ چون پیرى جمعیت با کاهش زاد و ولد همراه است. یک زمانى را مشخص کردند و به من نشان دادند، که در آن زمان، ما از جمعیت فعلى مان کمتر جمعیت خواهیم داشت. اینها چیزهاى خطرناکى است؛ اینها را بایستى مسئولین کشور به جد نگاه کنند و دنبال کنند. در این سیاست تحدید نسل، حتماً بایستى تجدیدنظر شود و کار درستى باید انجام بگیرد. این مسئله افزایش نسل و اینها جزو مباحث مهمى است که واقعاً همه مسئولین کشور - نه فقط مسئولین ادارى - روحانیون، کسانى که منبرهاى تبلیغى دارند، باید در جامعه درباره آن فرهنگ سازى کنند؛ از این حالتى که امروز وجود دارد - یک بچه، دو بچه - باید کشور را خارج کنند. رقم صدو پنجاه میلیون و دویست میلیون را اول امام گفتند - و درست هم هست - ما
________________________________________
27
باید به آن رقم ها برسیم.[1]
ایشان در جای دیگر خاطرنشان کرده‏اند: «البته اجرای سیاست کنترل جمعیت در اوایل دهه هفتاد کار صحیحی بود؛ اما ادامه آن از اواسط دهه هفتاد اشتباه بود و مسئولین کشور و از جمله رهبری در این اشتباه سهیم هستند و باید از خداوند طلب عفو کنند».[2]
آسیب‏شناسی کاهش جمعیت
با توجه به آمار و ارقام موجود، می توان نگرانی مسئولان را در دو محور بررسی کرد.
1.کاهش نرخ باروری و به تبع آن کاهش نرخ رشد جمعیت
بر اساس مبانی علم جمعیت شناسی کمترین نرخ باروری که ضامن بقای خانواده و جامعه است، 1/2 فرزند به ازای هر زن می باشد. شواهد و قرائن جمعیت شناختی حاکی از افت شدید باروری در دو دهه اخیر در ایران است. رئیس مرکز مطالعات و پژوهش های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه می گوید: «با مراجعه به ارقام مرکز آمار ایران و سازمان ملل در سال 1385 این رقم برای کل کشور 1,8فرزند است؛ یعنی 18 فرزند با 20 نفر والدین جایگزین می شود که 2 نفر کمتر از حد جانشینی است. این رقم در حال حاضر به حدود 1.6فرزند برای هر مادر رسیده است. (یعنی به ازای هر زن و مرد یک ممیز شش دهم فرزند جایگزین می شود). این در حالی است که کشورهایی مانند انگلیس، فرانسه و آمریکا دارای نرخ باروری بیش از ایران هستند. نرخ باروری این سه کشور به 1/2 فرزند رسیده است و پیش بینی ها افزایش آن را در سال های آینده نشان می دهد.
زنان ایرانی درفرزند آوری، رتبه 144 را دارند. در حالی که اسرائیل با رتبه
[1]. بیانات در دیدار کارگزاران نظام (ع)(ع)(ع)(ع)/(ع)(ع)/(ع)(ع).
[2]. روزنامه جمهوری اسلامی،20/07/1391.
________________________________________
28
75، آفریقای جنوبی 97، برزیل 106، ترکیه 110، فرانسه 118، آمریکا 122، انگلیس 137 در مکان های بالاتر از ایران قرار می گیرند. (سایت مشرق)
بر این اساس نرخ فرزندآوری در ایران20 پله از آمریکا پایین تر و اسرائیل دو برابر نرخ فرزندآوری ایران را در اختیار دارد. نرخ باروری در ایران پایین ترین مقدار در میان کشورهای مسلمان است و رقیب اروپایی او آلبانی با رقم 5/1 است. بنابراین طبیعی است که باید این مسئله بررسی و برای ادامه راه، نقشه های مناسب ترسیم شود.
تعداد فرزندان در یک خانواده ایرانی، کمتر از تعداد فرزندان در خانواده های انگلیسی، آمریکایی، فرانسوی و حتی یک خانواده اسرائیلی است؛ یعنی ما در حال حاضر از نرخ رشد جمعیت های کشورهای غربی که در آنها معیارهایی چون آخرت مداری، تعالی محوری و ارزش انسان های مؤمن مطرح نیست ، نیز بسیار پایین تر هستیم و در بین 26 کشور منطقه که بسیاری از آنها با ما دوست نیستند، مقام بیست و پنجم باروری را داریم.
در تمام دنیا وقتی رشد موالید به 2 می رسد، وضعیت را بحرانی اعلام می کنند. بنابراین وضعیت کشور ما خیلی بحرانی است. اگر بخواهیم میزان جمعیت در بلند مدت ثابت بماند و پدران و مادران جایگزین داشته باشند، باید نرخ رشد زاد و ولد حداقل 2 باشد. هم اکنون تعدادی از کشورهای پیشرفته که نرخ باروری کل آنها کمتر از 2 فرزند است، با ارائه مشوق هایی تلاش می کنند تا والدین را به داشتن فرزند بیشتر ترغیب کنند و کسی هم اقدام های آنها را منفی ارزیابی نمی کند.
امروزه اهمیت استراتژیک موضوع «جمعیت» و کاهش یا افزایش آن بیش از پیش مد نظر سیاست مداران کشورهای تاثیرگذار قرار داشته و جایگاه بسیار مهمی در عرصه برنامه ریزی های کلان داخلی و بین المللی داشته است. میزان رشد جمعیت به قدری مهم است که حتی چین با یک میلیارد و چهارصد میلیون جمعیت اعلام کرده است دست از سیاست تک فرزندی برخواهد داشت. روسیه نیز سیاست افزایش جمعیت را در پیش گرفته است. یکی از موارد مطرح شده
________________________________________
29
توسط رئیس جمهور روسیه (ولادیمیر پوتین) در فعالیت های تبلیغاتی انتخابات اخیر ریاست جمهوری روسیه (که به پیروزی او منجر شد) موضوع کاهش جمعیت روسیه و تلاش برای دگرگون کردن سیر نزولی آن بود. پوتین قبل از انتخابات در دیداری با دانشگاهیان روسیه قول داد جمعیت روسیه در طی 40 سال آینده نه تنها کاهش نیافته؛ بلکه به 154 میلیون نفر نیز افزایش خواهد یافت.
در سال هایی که غرب و نظام سلطه برای ما نسخه کنترل جمعبت پیچیدند، خود به آن عمل نکردند. جورج بوش پدر در اظهاراتی بیان کرده بود: «من هیچ گاه این طرح (کنترل جمعیت) را اجرا نخواهم کرد، کشور ما کشور وسیعی است و 300 میلیون جمعیت برای کشوری مثل آمریکا کم است»![3] از اینجا معلوم می شود محافظه کاران و نومحافظه کاران دستگاه سیاسی آمریکا که پروژه نظم نوین جهانی را طراحی کرده و در حال اجرای آن هستند، در خارج از مرزهای آمریکا همواره پیگیر کاهش جمعیت ملل مختلف بوده اند؛ همان طوری که در داخل آمریکا نیز این برنامه بر روی اقلیت های نژادی همچون سرخ پوستان و سیاه پوستان اجرا می شود.
در این میان رویکرد صهیونیست ها و وهابیون نسبت به مسئله تعداد فرزندان و کنترل جمعیت نیز قابل تأمل است. دیوید باتزری که یکی از خاخام های مطرح اسرائیل است، در اجتماع هزاران زن صهیونیست در یک مراسم مذهبی از آنها درخواست کرد دست کم 12 فرزند به دنیا بیاورند و از اقدامات جلوگیری از بارداری استفاده نکنند و حتی بعد از 40 سالگی نیز برای به دنیا آوردن فرزند تلاش کنند. وی تصریح کرد: هر دختری که ازدواج می کند، باید تلاش کند 12 فرزند به دنیا بیاورد.
این خاخام یهودی زنان حاضر در این اجتماع را تشویق کرد که بر یکدیگر فشار آورند تا بعد از ازدواج، بارداری خود را به تأخیر نیندازند و بین زایمان های
[3]. خبرنامه دانشجویان ایران: 31 تیر 1391.
________________________________________
30
خود نیز زیاد فاصله نداشته باشند. وی درباره موضوع سقط جنین نیز صحبت کرد. دیوید باتزری در ادامه گفت: حتی در سن 40 سالگی و بیشتر نیز به دنیا آوردن بچه ممکن است و این خطرناک نیست. وی افزود: دکترها دروغگو هستند، آنها را باور نکنید. آنها به شما می گویند که جنین ناسالم است، این حرف آنها تنها برای حفظ خود از عواقب حقوقی است. این خاخام صهیونیست افزود: گوش دادن به حرف دکترها ممنوع است، زنانی که با من مشورت داشته اند و فرزند خود را سقط نکرده اند، سالم ترین فرزندان را داشته اند. چندی پیش نیز یکی از خاخام های اسرائیلی شرط ورود هر زن مومن یهودی به بهشت را به دنیاآوردن حداقل 8 فرزند دانسته بود![4]
اقدامات مشابهی نیز توسط وهابیان در حال انجام است. وهابیان طبق حکم مفتی های خود باید چهار زن داشته باشند و تا می توانند فرزند به دنیا بیاورند. با یک حساب سرانگشتی می توان فهمید که تا چند سال دیگر جمعیت وهابیت در حد چشمگیری افزایش خواهد یافت.
2.پیر شدن جمعیت ایران
با توجه به اینکه در حال حاضر، تعداد سالمندان، سهم کمتری از جمعیت کشور را به خود اختصاص داده است؛ اما بر اساس جدیدترین گزارش سازمان ملل متحد، پیش بینی شده است جمعیت بالای (ع)(ع) سال ایران طی سال های (ع)(ع)(ع)(ع) تا (ع)(ع)(ع)(ع)م. با رشد (ع)(ع)درصدی به (ع)(ع)درصد کل جمعیت این کشور برسد و ایران از نظر سرعت پیر شدن جمعیت، رتبه سوم جهان را بعد از کشورهای امارات متحده عربی و بحرین به خود اختصاص خواهد داد. بر اساس سناریو رشد پایین جمعیتی که سازمان ملل متحد در سال 2010 منتشر کرده است، اگر ایران به همین صورت به ادامه جایگزینی جمعیتی بپردازد و برنامه ای برای تعادل آن نداشته باشد، در 80 سال آینده جمعیت 31 میلیونی را تجربه خواهد کرد که
[4]. خبرنامه دانشجویان ایران: 31 تیر 1391.
________________________________________
31
47درصد آن را افراد سالمند بالای 60 سال را در برمی گیرند.
به گفته رئیس مرکز مطالعات و پژوهش های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه تا سال 1365 ساختار جمعیت رو به جوانی بوده و بیش از 40درصد از کل جمعیت را جمعیت زیر 15 سال تشکیل می دادند؛ اما در سال 1375 این درصد به 39.5درصد و به دنبال آن در سال 1385 به 25.8درصد رسیده است. به عبارت دیگر در نیم قرن گذشته، مسئله جوانی جمعیت در ایران محوریت داشته و در نیم قرن آینده به تدریج مسئله سالخوردگی جمعیت و تمرکز نسبی بر سنین میانسالی نمود و محوریت خواهد داشت. ایران در حال حاضر نیز جزء 10 کشور است که به سرعت به سمت کهن سالی در حال حرکت است و در جایگاه ششمین کشور جهان قرار دارد که افراد آن به سن پیری می رسند.
پیری جمعیت، چالش های زیادی را فراروی جوامع انسانی قرار می دهد و نگرانی های بسیاری را در مورد حرکت به سوی رشد اقتصادی، هزینه های سیستم های بهداشت و درمان و همچنین سیستم های پرداخت حقوق بازنشستگی و تامین رفاه سالخوردگان به همراه دارد. فزونی سرعت رشد جمعیت سالمند، لزوم برنامه ریزی آینده نگر برای کنترل مسائل مربوط به این گروه از جمعیت شامل نیازهای دارویی، نگهداری و مراقبت از آنها و… را توجیه می کند.
عوامل کاهش جمعیت
1. افزایش سن ازدواج؛ در این صورت تک فرزندی و یا کم فرزندی از پیامدهای طبیعی ازدواج است.
2. طلاق های فراوان و زودرس که اغلب این خانم ها موفق به ازدواج دیگری نمی شوند.
3.قوانین دست و پاگیر مثل بیمه نشدن فرزندان چهارم به بالا و... .
4. تبلیغات گسترده بر ضد فرزند متعدد
در این چند سال هر جا را که نگاه کردیم، از شیشه آبلیمو و قوطی کبریت گرفته تا بنرهایی در سطح شهر که تبلیغ می کردند: فرزند کمتر زندگی بهتر یا
________________________________________
32
(بچه که عمر و نفسه، یکی خوبه دو تا بسه).
از سوی دیگر وزارت بهداشت و سازمان بهداشت جهانی در دورافتاده ترین روستاها آموزش های جدی تنظیم خانواده گذارد و عقیم سازی مردان و زنان را رایگان کرد و آموزش عالی درس تنظیم خانواده و جمعیت را در دانشگاه ها دائر نمود و تلویزیون فیلم هایی را که بیشتر الگوی خانواده جوان را خانواده ای با یک یا دو فرزند معرفی می کردند، پخش نمود.
5.تأثیرپذیری از فرهنگ غرب
در دهه های اخیر گرایش به زندگی بدون فرزند در خانواده ها رواج یافته است. امروزه در غرب فرزند پدیده ای منفی و مزاحم به حساب می آید؛ در حالی که مردم به حیوانات بیشتر دل خوش کرده اند. تغییری که در نگرش به فرزند ایجاد شده، در واقع ناشی از این بینش خاص غربی است که اقتصاد و خوش گذرانی و زندگی مرفه را هدف نهایی می دانند.
6. بزهکاری اجتماعی
برخی به دلیل مشکلات تربیتی از داشتن فرزند امتناع می ورزند. بیماری ها، اختلالات روانی و بزهکاری های اجتماعی از دیگر عوامل رویگردانی والدین از داشتن فرزند است. وقتی دست اندرکاران بهداشت روانی آمارهای وحشتناک و روزافزون کودکان و نوجوانانی را که دارای مشکلات روحی هستند، یا آنهایی را که قربانی اعتیاد می شوند یا دست به خودکشی می زنند، می بینند، اظهار می کنند همه اینها تقصیر پدر و مادرهاست.
بنابراین داشتن یک نوزاد و به عهده گرفتن مسئولیت کامل جسمی و روانی او و بزرگ کردنش به صورت انسانی کارآمد، هماهنگ با اجتماع و مسئول؛ باری بسیار بزرگ را به دوش والدین می گزارد. چیزی که بعضی از والدین آمادگی آن را ندارند و در نتیجه از اصل داشتن فرزند صرف نظر می کنند.
7. رواج دیدگاه های فمینیستی
فمینیسم عمده ترین عامل بدبختی و تبعیض زنان و دختران را کانون خانواده
________________________________________
33
و تن دادن به ازدواج می داند. از دید آنها پایبندی به مسائل خانوادگی و تعهد زنان نسبت به ازدواج باعث نابودی حقوقشان و بدبختی آنها در طول تاریخ گشته است. بنابراین زنان برای رهایی از بدبختی ها و رفع هرگونه تبعیض و نابرابری موجود در جامعه می باید از ازدواج و تشکیل خانواده پرهیز نمایند. آنچه باعث استقلال فکری و شخصیتی زنان و رشد اجتماعی آنها می شود، دوری از روابط خانوادگی و بنیان های خانواده است. ‏
وقتی نهاد خانواده از سوی فمینیست ها فاقد ارزش تلقی می شود، مطمئناً نقش های سنتی پدر و مادر در خانواده و تربیت فرزندان کم ارزش به حساب می آید. فمینیست ها با طرح دیدگاه هایی نقش پدر و مادر را در خانواده و اجتماع زیر سؤال برده اند. از دید آنها نقش سنتی مادر در خانواده و تربیت فرزندان از ارزش و اعتبار زن در اجتماع می کاهد و این مسئله از جایگاه زن در جامعه می کاهد و باعث می شود تا زن از رشد اجتماعی و پیشرفت همپای مردان بازماند. ارزش و اعتبار واقعی یک زن در نقش مادری دلسوز برای فرزندان نمی باشد؛ بلکه در میزان کارکرد اجتماعی و فعالیت های عمومی وی در جامعه است.
رواج نگاه فمینیستی در طبقات گوناگون زنان جامعه و حتی نفوذ آن در قشر مذهبی کشور، سبب شده است تا زنان بسیاری از زیر بار مادری شانه خالی کنند و بهانه هایی مثل کار، فعالیت اجتماعی، پیشرفت، تحصیلات و از این قبیل را بهانه این امتناع قرار دهند.
8. تبدیل شدن تک فرزندی و یا بی فرزندی به یک فرهنگ مدرن
متأسفانه تک فرزندی و یا بی فرزندی به یک فرهنگ مدرن تبدیل شده است که باعث استقبال بسیاری از زوج های جوان شده است؛ بنابراین افرادی که تمایل به بچه دار شدن ندارند، کسانی هستند که از نظر مادی غنی اند. بسیاری از دانشجویان فرهیخته ما ازدواج کرده؛ اما بچه دار نمی شوند. حتی نداشتن بچه نوعی برتری اجتماعی به حساب می آید و داشتن بچه زیاد حتی در خانواده هایی که سطح تحصیلات بالایی دارند، نوعی ناآگاهی به حساب می آید. جوانان ما امروزه فکر می کنند داشتن فرزند بی سوادی است یا بچه دارشدن را مانعی برای
________________________________________
34
زندگی و تحصیل خود می دانند. همین امر باعث افزایش سن باروری و کاهش تمایل زوجین برای بچه دارشدن می شود. مادر بودن به عنوان یک نهاد اجتماعی که در گذشته اسطوره قلمداد می شد، امروز از نظر زنان، دیگر به یک نقش تبدیل شده است.
بنابر تحقیقی که یکی از جامعه شناسان انجام داده، مشخص شده است: نسل اول کمتر از 5 فرزند نداشتند؛ یعنی از 10 فرزند شروع می شد تا 5 فرزند. نسل دوم بین2 تا 4 فرزند داشتند؛ اما نسل سوم که زنان جوان هستند، 60درصدشان علاقه ای به بچه دارشدن نداشتند و تنها 5درصدشان بچه داشتند. بیشتر آنها از نبود امکانات و نداشتن شرایط لازم برای بچه دارشدن صحبت می کنند و خیلی هایشان علاقه چندانی به بچه دار شدن نشان نمی دهند. در واقع نسل جدید یا فرزند ندارند یا به تک فرزندی اعتقاد دارند».[5]
9. سبک زندگی مدرن
در الگوی سبک جدید زندگی که بر جامعه ایران حاکم شده و در حال توسعه است، مصرف اهمیت زیادی پیدا کرده است. در چنین جامعه ای که لذت، فراغت، مصرف، اباحه گری و تجملات ارزش محسوب می شود، به طور طبیعی خانواده ها کوچک و کم جمعیت می شود. یکی از نتایج انسان محوری و فردگرایی و لذت طلبی و سودمحوری، رشد منفی جمعیت است؛ چرا که مفاهیمی مثل ایثار و از خودگذشتگی اصولا در منطق مدرن نمی تواند معنادار باشد.
10. اشتغال زنان
امروزه بسیاری از زنان در بسیاری ادارات و سازمان ها و مراکز دولتی و خصوصی به کار گرفته شده اند و برخی از کارهای غیرمرتبط و غیرضروری و مشاغل و کارهای اجتماعی که در حیطه و مسئولیت مردان است و هیچ سنخیتی با جسم و روح زنان ندارد، به دست زنان افتاده و این موضوع نشان می دهد که امروزه اشتغال بیرون از خانه زنان، تبدیل به یک ارزش شده است تا جایی که
[5]. پایگاه خبری رسانه قانون کد خبر :31871.
________________________________________
35
زن شاغل امروز به دلیل شغلش، به همجنسان خانه دارش فخرفروشی می کند و خودش را یک سر و گردن بالاتر از زنی می داند که در خانه بیشتر وقت خود را برای تربیت کودکش صرف می کند. ترسِ از دست دادن پایگاه اجتماعی و شغلی و پیشرفت های روبه روی زن شاغل، او را بر این می دارد که بر میل مادری اش پا بگذارد و اگر ازدواج کند، تنها به تک فرزندی بیندیشد.
11. شهر نشینی
سیاست های جمعیتی تابعی از الگوهای توسعه است. الگوی زندگی شهرنشینی متناسب با سیاست افزایش جمعیت است. شیوه زندگی آپارتمان نشینی را که اکنون در کشور با آن مواجه هستیم، با سیاست کاهش جمعیت تطبیق دارد. الان (ع)(ع)درصد جمعیت کشور در شهرها و (ع)(ع)درصد در روستاها زندگی می کنند که این آمار توازن را نشان نمی دهد. در حالی که چهار دهه قبل، برعکس بود و فقط (ع)(ع)درصد جمعیت کشور شهرنشین بودند.
12. القاء فرهنگ رفاه زدگی و ترس
امروزه افزایش فرزند و بچه دارشدن به صورت هراس روان شناختی در آمده و فرهنگ رفاه زدگی و ترس القاء شده است. وقتی چهارمین فرزند مزاحم باشد، سه فرزند و دو فرزند هم مزاحم هستند و در نهایت به تک فرزندی منتهی می شود؛ حتی بسیاری از افراد در زمینه تک فرزندی هم نیت فرزندپروری ندارند؛ بلکه به واسطه فشار اجتماعی، فشار والدین و اینکه اعلام کنند عقیم نیستند یا ترس از عقیم شدن یا اختلافات بین زن و شوهر فرزند به دنیا می آورند.
پیامدهای کاهش جمعیت
کاهش جمعیت برخلاف برخی ها که اعتقاد دارند برای توسعه کشور مفید است، اگر تداوم پیدا کند، خسارات فراوانی به کشور ایجاد می کند که گاه جبران پذیر نیست؛ مانند:
1.تضعیف نیروی دفاعی کشور
نیروی جوان و جمعیت فراوان یکی از شاخص های اقتدار نظامی و دفاع
________________________________________
36
بازدارندگی است. دوران جنگ تحمیلی و حضور جوانان در عرصه های نظامی و عملیات های سرنوشت ساز، برگ برنده ای بود که ایران اسلامی توانست در دوران دفاع مقدس آن را کسب کند. مطمئناً اگر کشور که دارای جمعیت اندک و یا پیر باشد، توان رویارویی مقتدرانه در برابر تجاوز بیگانگان را نخواهد داشت.
2. کاهش جمعیت جوان و نخبه کشور
از اصلی ترین پایه های پیشرفت و توسعه کشور، نیروی انسانی است. کشوری که با پیری جمعیت روبرو شود، خود به خود جمعیت جوان و نخبه آن دچار آسیب می شود و این کشور مهم ترین برگ برنده خود را در توسعه از دست خواهد داد. همان طوری که بسیاری از کشورهای پیشرفته این جمعیت نخبگانی را با مغزهای متفکر جوانان کشورهای جهان سوم جبران می کنند.
3. برهم خوردن تعادل جمعیتی
ایران اسلامی با همین ترکیب جمعیتی موجود دارای جایگاه ویژه در منطقه است. اگر بر اثر عدم رعایت قواعد یکسان در کنترل جمعیت برخی از ترکیب های جمعیتی دچار تغییراتی شوند، ممکن است آسیب هایی به یکپارچگی ملت ایران وارد شود و دشمنان از این مسئله سوء استفاده نمایند. امروزه شاهد تفاوت نرخ رشد جمعیت در استان های مرکزی و حاشیه ای هستیم. به طوری که نرخ رشد استان های مرزی تقریبا حدود 5 برابر نرخ رشد جمعیت مرکزی است. با توجه به اختلاف های قومیتی، دینی و مذهبی بین استان های مرکزی و استان های حاشیه ای کشور این مسئله می تواند نگاهی جدید داشته باشد. در برخی مناطق بلوچستان خانواده بین 10 تا 20 نفره داریم و این در حالی است که در استان تهران بسیاری از خانواده های جوان فاقد فرزند هستند و بسیاری از استان های کشور وارد رشد جمعیت منفی شده اند.
4. تضعیف جایگاه ایران به عنوان یک کشور شیعی
هر چند که شیعیان در سراسر جهان در میان ملل اسلامی پراکنده هستند؛ ولی تنها کشوری که در آن دولتی با حاکمیت شیعه سرکار است، کشور ایران
________________________________________
37
است. این کشور هم اکنون ام القری جهان اسلام است و چشم جهان اسلام به آن دوخته شده است. این سرمایه ارزشمند شیعه که منادی اسلام ناب محمدی در جهان است، می باید هم از نظر کمی و هم کیفی شاخص های لازم را داشته باشد و یکی از این شاخص ها، جمعیت قابل قبول است که بتواند در برابر جهان کفر قد علم کند.
5. خطر سیاسی و امنیتی
نکته مهم درباره کاهش جمعیت، برنامه ای است که سیاست مدارن و استراتژیست های آمریکایی و اروپایی برای مقابله با جمهوری اسلامی ایران در نظر گرفته اند. برژینسکی سیاست مدار کهنه کار آمریکایی و مشاور سابق امنیت ملی آمریکا، در مصاحبه ای با روزنامه وال استریت ژورنال در مارچ 2009، گفته بود: «از فکرکردن به حمله پیش دستانه علیه تأسیسات هسته ای ایران بپرهیزید و گفت وگو ها با تهران را حفظ کنید، بالاتر از همه بازی طولانی مدتی را انجام دهید؛ چون زمان و آمارهای جمعیتی و تغییر نسل در ایران به نفع رژیم کنونی نیست».[6]
رشد منفی جمعیت از هم اکنون پادگان های نظامی را تحت تاثیر قرار داده است؛ به گونه ای که ناچار، مدت سربازی افزایش یافته است. چنان چه این روند منفی ادامه یابد، در 15 سال آینده ارتش و سپاه برای تأمین نیرو با مشکلات جدی روبه رو خواهند شد. این در حالی است که طبق گزارش خبرگزاری ها، جمعیت اسرائیل؛ یعنی دشمن اصلی ایران اسلامی، به 28/5 میلیون نفر رسیده است. بر اساس آخرین آمار بانک جهانی، جمعیت این رژیم هر ساله به طور متوسط 8/2 درصد رشد داشته که بالاترین میزان رشد در جهان است.
6. خطرات اقتصادی
به موازات پیرشدن جمعیت و کاهش نرخ رشد جمعیت، تولید نیز در کشور کاهش می یابد. فراموش نمی کنیم سال هایی که جمعیت ایران 27 میلیون بود، از
[6]. خبرگزاری فارس.
________________________________________
38
نظر مواد غذایی حتی گندم و میوه جات نیاز مبرم به واردات گسترده وجود داشت؛ ولی امروز با جمعیت 75 میلیونی افزون بر تأمین مایحتاج خود در بسیاری از موارد جزو کشورهای صادرکننده هستیم.
7.خطرات فرهنگی و اجتماعی
تفکر کنترل جمعیت و تک فرزندی، آثار و تبعات فرهنگی خاصی دارد. مثلا در این فرهنگ، برخی خانواده هایی که از تنهایی رنج می برند، خلأ انس با فرزند را با انس با حیوانات به ویژه سگ پر می کنند. روشن است خانواده ای که فرزند نمی آورد یا تک فرزند است و فرزندش به دانشگاه رفته و یا ازدواج کرده است، چنین خلأی را در زندگی احساس می کند و برای جبران آن راهکارهایی می اندیشد که غربی ها اندیشیده اند. با این اتفاقاتی که در زمینه جمعیتی در کشور در حال رخ دادن است، ما دیگر در فرهنگ پیش روی خود مفهومی به نام خواهر و برادر، عمه و عمو و خاله و دایی نخواهیم داشت و صله رحم و آداب اجتماعی اسلام به فراموشی سپرده خواهد شد.
الزامات پیرامونی افزایش جمعیت
رسیدن به جمعیت متناسب، با شعار و ابلاغ بخشنامه و با زور و تحمیل میسر نمی شود. همان طوری که کاهش جمعیت در سال های گذشته با برنامه ریزی و تدبیر و فرهنگ سازی انجام گرفت در شرائط کنونی نیز باید فرهنگ سازی صورت گیرد. یعنی فعالیت های ریشه دار و بلند مدت و ریزه کاری های فرهنگی نه نصب چند تابلو و تعدادی بنر تبلیغاتی. هرگونه اقدام شتابزده و بدون مطالعه دقیق در این کار که ساده ترین راه حل ممکن است، بسیار آسیب زاست.
مهم ترین مرحله فرهنگ سازی، شناخت دقیق مشکل است. ثابت شده است بی رغبتی به فرزندآوری بیش از آنکه ریشه در عوامل اقتصادی داشته باشد، محصول تغییر هنجارهای اجتماعی، افزایش نگرش فردگرایانه، تمایل روزافزون و جهانی زنان برای ابراز وجود، از طریق روی آوردن به انواع شغل ها، احساس امنیت نسبت به آینده و بی نیازی از حامی فرد است.
________________________________________
39
برای تغییر این نگرش ها، باید از هنر ظریف متقاعدسازی استفاده کرد؛ زیرا رویکردهایی که می خواهند با ایجاد ترس، نگرش ها و رفتار مردم را تغییر دهند، جواب نمی دهند؛ چون مردم شیوه های دفاعی زیادی دارند که می توانند آنها را به کار گیرند به آنان امکان می دهد تا چنین پیام هایی را مردود بشمارند!
بسیاری از نظریه پردازان جمعیتی امکان افزایش جمعیت در ایران را امری محال می دانند؛ زیرا به عقیده آنها روند کنونی جهانی رو به سوی کاهش جمعیت دارد و ایران نیز از این امر مستثنی نیست. به عقیده آنها افراد در دنیای کنونی به دنبال آسایش و رفاه بیشتر هستند و فرزندآوری و یا تعداد فرزندان بسیار را مانعی برای دستیابی به اهداف خود می دانند. هرچند این موضوع در ایران کنونی و مخصوصا کلان شهرها به وفور قابل مشاهده است؛ اما یک نکته، تمایز اساسی ما و غرب را مشخص می کند؛ همان عاملی که در سال های جنگ زنان را به فرزندآوری تشویق می کرد و در سال های بعد از جنگ آنها را به کنترل جمعیت متمایل می کرد، اکنون نیز در میان ما وجود دارد.
تأکید رهبری بر تجدید نظر در سیاست تحدید نسل به مثابه تأکید صرف بر افزایش جمعیت نبوده است؛ بلکه ما باید به دنبال ایجاد الزامات پیرامونی افزایش جمعیت نیز باشیم. جوانان ما در مرحله اول بابت شغل خود و در مرحله بعد نسبت به مسکن نگران هستند. بازار متلاطم مسکن و تأمین مسکن مناسب از دغدغه های جوانان ماست. امروزه بسیاری از خانواده های دارای 4 فرزند نمی توانند مسکن مناسبی برای خود تهیه کنند؛ زیرا با توجه به گرانی اجاره بهای مسکن، تأمین محل سکونت مناسب با متراژ مناسب برای خانواده 6 نفره بسیار دشوار می باشد.
مسلما تا زمانی که پدران و مادران از داشتن مسکن و فضایی آرامش بخش برای خود و خانواده مطمئن نشوند، دائما در این فکر هستند چرا باید فرزندانی به دنیا بیاوریم که در چنین شرایط سختی روزگار بگذرانند؟
مخاطب سخنان مقام معظم رهبری دو دسته از اقشار جامعه بودند: درجه اول، مسئولان و درجه دوم، اقشار مختلف مردم.
________________________________________
40
مسئولان از جمله نمایندگان مجلس و مسئولان دولتی باید با تصویب و اجرای قوانین به بهبود این وضعیت کمک کنند. مسئولان با فراهم کردن زمینه های مناسب ازدواج جوانان، رفع موانع اشتغال، برطرف کردن گرانی مسکن و ایجاد سایر امکانات می توانند مردم را به راحتی به فرزندآوری تشویق کنند. اجرا شدن هر تصمیمی منوط به فراهم بودن بستر اجتماعی آن است. دلیل موفقیت طرح کنترل جمعیت در گذشته این بود که این میل در جامعه وجود داشت و مردم تنها نیاز به بستر قانونی داشتند. طرح فرزندآوری نیز در صورتی موفق خواهد بود که بسترش در جامعه فراهم شده باشد.
در یکی از کشورهای حوزه اسکاندیناوی که با رشد جمعیت منفی رو به رو است تمام هزینه های زندگی بچه تا قبل از رسیدن به سن مدرسه با دولت است؛ یعنی حتی دولت تا خرج دندان پزشکی کودک را هم به طور کامل پوشش می دهد؛ همین کار باعث شده است در سال های اخیر تغییراتی در آمار موالید آن کشور دیده شود.
پس باید به جای راه حل های شعاری، وارد فاز عملیاتی شویم.
چند نکته مهم
1. همان طور که به دنبال افزایش کمیت جمعیت کشورمان هستیم، باید درصدد ارتقاءکیفیت زندگی این جمعیت نیز باشیم. در واقع می توان گفت اگر ما در تصمیم خود مبنی بر تجدید نظر در سیاست تحدید نسل مصمم هستیم، باید شاخص های توسعه را در کشور ارتقا دهیم. شاخص های توسعه عبارتند از: آموزش، بهداشت و امید به زندگی که باید به حد مطلوبی برسند؛ هرچند اکنون نیز در وضعیت خوبی به سر می برند.
2. افزایش جمعیت به معنای بی تدبیری در زندگی و عدم آینده نگری نیست و با تنظیم خانواده منافاتی ندارد. تکثیر نسل هرچند فی نفسه مستحب است؛ اما مقیدات و مختصاتی دارد که باید آنها را در نظر گرفت و احکام ثانوی را نیز باید مورد لحاظ قرار داد. تکثیر موالید در همه شرایط و به طور مطلق مطلوب نیست و
________________________________________
41
در عمل به این حکم، باید محدودیت ها را نیز در نظر گرفت. باید توجه داشت که برای تحویل فرزندانی شایسته و صالح به جامعه، توجه به محدودیت ها و لحاظ جوانب و شرایط مختلف گریزناپذیر است. کثرت مسلمانان شایسته مایه مباهات پیامبر, است نه کثرت عددی آنان. آنچه مایه مباهات و افتخار پیامبر, است، کثرت مسلمانانی صالح و شایسته است که پایبند به اصول و ارزش های انسانی و دینی باشند، نه فقط سیاهی لشکر مسلمانان و کثرت عددی.
3. تغییر سیاست های جمعیتی به معنای بی برنامگی و یا سردرگمی نظام اسلامی نیست. ممکن است بعضی از افراد کم اطلاع خرده بگیرند که چه شد در یک زمان از کنترل جمعیت سخن به میان آمد و اکنون بر فرزند آوری تاکید می گردد؟
در پاسخ باید گفت: تغییر در سیاست جمعیتی ناشی از تیزبینی و آینده نگری و زمان شناسی دلسوزان جامعه است. هدایت بدون قدرت پیش بینی، امکان پذیر نیست. اگر عالمان دین تحولات اجتماعی را به خوبی نشناسند، در این جهان پیچیده و پوشیده از مسائل و قضایا غرق می شوند و نسل هایی را که دل به آنان بسته اند، نیز ناامید می سازند و احیانا جامعه دینی را به پرتگاه سقوط می کشانند.
امام صادق(ع)می فرماید: «العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس؛[7] عالم آگاه به زمان، مسائل پیچیده بر او شبیخون نمی زند». بنابراین رسالت عالمان به عنوان وارثان پیامبر، اقتضا می کند که آگاه به رخدادهای زمان باشند و این آگاهی در حدی باشد که بتوانند حوادث و پیشامدهای آینده را نیز پیش بینی و علاج کنند. باز در جمله ای از علی(ع)این مطلب این گونه بیان شده است: «اعرف الناس بالزمان، من لم یتعجب من احداثه؛[8] آگاه ترین مردم به زمانه کسی است که از پیشامدهای روزگار تعجب نکند». «من عرف الایام، لم
[7]. تحف العقول، ص 261.
[8]. غرر الحکم، ج2، ص449.
________________________________________
42
یغفل عن الاستعداد؛[9] طبعا کسی که زمان شناس باشد، از آمادگی در برابر آنها غافل نیست».
در ادبیات دینی تشویق به فرزند آوری وجود دارد و نمی توان توصیه به کاهش فرزندان را پیدا کرد. بر این اساس در دوران جنگ، تولد فرزندان بیشتر تشویق می شد؛ اما دولت وقت در دوره بعد از جنگ چون در زمینه اشتغال و تحصیلات و سایر خدمات اجتماعی دچار مشکل بود، نتیجه گرفت کاهش جمعیت می تواند باعث دسترسی افراد به خدمات ‎اجتماعی آسان‎تر شود. این یک حکم ثانوی و بر اساس مصلحت بود و می دانیم که حکم ثانوی دائمی نیست و باید زمان‎دار باشد. احکام موقت مرتب باید رصد بشوند تا هر زمانی که مصلحت آن برطرف شد، آن حکم هم برطرف شود. تردیدی در این نیست که باید در کنترل جمعیت بازنگری شود.