مسئولیت خانواده مبلغان (2)
نام نشریه: مبلغان، شماره 84 ، ، آبان و آذر 1385
حفظ حجاب و حیاء و متانت
قرآن كریم بر حفظ حیاء و حجاب توسط همسران پیامبرصلی الله علیه وآله تأكید می‌كند و می‌فرماید: «وَ قَرْنَ فی بُیوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیةِ الْأُولی»؛ (1) «و در خانه‌های خود بمانید و همچون دوران جاهلیت نخستین [در میان مردم] ظاهر نشوید!»
امروزه نیز این حیاء و متانت از خانواده‌های پیشوایان دینی انتظار می‌رود و توقع از آنان این است كه در كوچه و خیابان، بازار و مجالس عروسی و... سنگینی و متانت خویش را حفظ كنند و به عنوان همسر عالم دینی وقار خود را به نمایش گذارند تا مبادا بادهای تند تهاجمات فرهنگی و اوضاع زمانه آنها را با خود ببرد!
قرآن گاه مسیر خطاب را عوض كرده، به شخص پیامبرصلی الله علیه وآله خطاب می‌كند كه به همسران و دختران خویش و زنان مؤمنان دستور ده حجاب و وقار و متانت و حیاء را پاس دارند؛ آنجا كه می‌فرماید: «یا أَیهَا النَّبِی قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یدْنینَ عَلَیهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ»؛ (2) «ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: روسریهای بلند خود را بر خویش فرو افكنند!»
نكته در خور دقت این است كه خداوند اول نسبت به همسران و دختران شخص پیامبرصلی الله علیه وآله دستور حجاب می‌دهد، بعد به زنان مؤمنین.
پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله نیز با رساترین بیان پیغام الهی را رساند و فرمود: «ای عائشه دختر ابی بكر! وای حفصه دختر عمر! و ای‌ام سلمه! وای فاطمه دختر محمد! و ای‌ام زبیر عمه رسول خداصلی الله علیه وآله! جانهای خود را از خدا بخرید [و با اعمال خویش با او معامله كنید] و در راه آزادی خود [از آتش جهنم] تلاش كنید! من از سوی خدا مالك [شما و امورتان و] چیزی نیستم و شما را نمی‌توانم بی نیاز كنم.» (3)
چنین تلاشی در راه حفظ حرمت حجاب و حیاء و در نتیجه آزادی از آتش جهنم، متوجه خانواده‌های روحانیان نیز می‌باشد.
اقامه دستورات دینی
بر كسی پوشیده نیست كه در جامعه ما مسئله بی نمازی و كم نمازی آمار خوبی ندارد. یكی از راههای وادار كردن افراد بی نماز و یا سبك شمارنده نماز به نماز و دیگر عبادات، رفتاری است كه خانواده مبلغان و روحانیان در اقصی نقاط كشور از خود به نمایش می‌گذارند و با مقید بودن به نمازهای اول وقت و حضور در جماعات می‌توانند در اطرافیان مؤثر باشند. وای از آن روزی كه خانواده‌های پیشوایان دینی نسبت به مسائل روزه و نماز و دیگر عبادات كم توجه باشند!
قرآن با صراحت به همسران پیغمبرصلی الله علیه وآله دستور می‌دهد: «وَأَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتینَ الزَّكاةَ»؛ (4) « [ای همسران پیامبر] نماز را بر پا دارید و زكات را بپردازید!»
و از اسماعیل پیغمبرصلی الله علیه وآله تمجید می‌كند كه «وَ كانَ یأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ وَ كانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِیا»؛ (5) «او همواره خانواده‌اش را به نماز و زكات فرمان می‌داد و پیوسته مورد رضایت پروردگارش بود.»
اطاعت از خدا و رسول صلی الله علیه وآله
دستورات الهی توسط عالمان دینی نسل به نسل به دست مردم رسیده است و محدثان و راویان و علماء زیادی در راه حفظ دستورات الهی جان خویش را فدا كرده و با عمل خود، پای بندی به دستورات خدا و رسول صلی الله علیه وآله را به اثبات رسانده اند. به همین جهت، خانواده‌های آنها نیز لازم است كه بیش از دیگران مقید به دستورات الهی باشند، و مسیر اطاعت محض از خدا و رسول صلی الله علیه وآله را بپیمایند و زینب وار در راه حفظ و نشر اسلام، از هیچ فداكاری و از خود گذشتگی كه بر اثر انقیاد در برابر دستورات الهی است، كوتاهی نكنند.
قرآن كریم به همسران رسول خداصلی الله علیه وآله می‌فرماید: «وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ»؛ (6) «و خدا و رسولش را اطاعت كنید!»
تبلیغ عملی
روحانیت از دو طریق می‌توانند دستورات اسلامی را به مردم برسانند و آنها را به خیر و صلاح دعوت كنند:
1. از راه زبان و گفتار و قلم و كتاب و نوشتار؛
2. از راه عمل و رفتار. اگر این رفتار در عمل خانواده آنان نیز تجلی كند، بهترین و بیشترین اثر را در افراد محل تبلیغ خواهد گذاشت. شاهد این مدعا، تحولاتی است كه چنین خانواده‌هایی در محل سكونت و تبلیغ خود داشته اند. اگر آماری از روحانیان طرح هجرت و غیر آنان تهیه شود، معلوم می‌شود كه بیشترین موفقیت از آنِ كسانی بوده است كه خانواده‌های آنان رفتار نیكو و اخلاق پسندیده و اعمال مورد پسند الهی در بین مردم داشته اند.
امام صادق علیه السلام فرمود: «كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَیرِ أَلْسِنَتِكُمْ لِیرَوْا مِنْكُمُ الْوَرَعَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ الصَّلَاةَ وَ الْخَیرَ فَإِنَّ ذَلِكَ دَاعِیة؛ (7) مردم را با غیر زبان خود [به كارهای نیك دعوت كنید] تا آنان از شما ورع و تلاش و نماز و [كوشش در] كارهای خیر ببینند. پس به راستی این گونه عمل كردن دعوت كننده است.»
صبر و بردباری
زندگی طلبگی حتی در وضع فعلی كه امكانات زندگی بهتر شده است، با سختیها و كمبودها همراه است؛ مخصوصاً در مورد كسانی كه در روستاهای دور دست برای تبلیغ دین به هجرت رفته اند. نامناسب بودن مسكن، كمبود در آمد و... همه می‌طلبد كه خانواده‌های روحانیان با تأسی به فاطمه زهراعلیها السلام صبر و بردباری پیشه كنند و زبان به شكایت و گلایه نگشایند كه این باعث ضایع شدن اجر تبلیغ آنان و تأثیر سوء در بین مردم می‌شود.
مردان موفق در عرصه دین و روحانیت و پیشتازان در امر هدایت، غالباً كسانی بوده اند كه همسرانشان در سختیهای زندگی یاورشان بوده اند و مشكلات و كمبودها را تحمل كرده اند.
زهد و ساده زیستی
زهد یعنی اعراض و بی میلی. بی میلی دو گونه است: طبیعی و روحی. بی میلی طبیعی آن است كه طبع انسان نسبت به چیز معینی تمایل نداشته باشد، همچون بیماری كه به غذا و میوه و سایر خوردنیها میل ندارد. این را زهد نمی‌گویند.
بی میلی روحی یا عقلی یا قلبی آن است كه اشیائی كه مورد تمایل و رغبت طبع است، از نظر اندیشه و آرزوی انسان كه در جستجوی سعادت و كمال مطلوب است، هدف و مقصود نباشد، بلكه هدف و مقصود و نهایت آرزو و كمال مطلوب اموری باشد كه مافوق مشتهیات نفسانی است.
ریشه‌های زهد متفاوت است، ولی از نظر دستورات اسلام گاه فلسفه و ریشه زهد ایثار است و زاهد از آن جهت، ساده و بی تكلف و در كمال قناعت زندگی می‌كند كه دیگران را به آسایش برساند. او آنچه دارد، به نیازمندان می‌بخشد؛ زیرا قلب حساس و دل درد آشنای او آن گاه راضی به استفاده از نعمتهای جهان می‌شود كه انسان نیازمندی باقی نباشد.
و گاه ریشه زهد همدردی و شركت عملی در غم مستمندان و محرومان است. مستمند و محروم آن گاه كه در كنار افراد برخوردار و مرفه قرار می‌گیرد، رنجش مضاعف می‌گردد؛ از طرفی، رنج تهیدستی و ناداری و از طرف دیگر، رنج احساس عقب ماندگی و فاصله داشتن از دیگران. (8)
آنچه از خانواده‌های اهل علم انتظار می‌رود، زهد به جهت همدردی با اقشار ضعیف جامعه است. هر چند زهد ایثاری از آنان مطلوب‌تر و در امر هدایت تأثیرگذارتر است. چرا كه پیشوایان دینی و خانواده‌های آنان در معرض دید جامعه قرار دارند و چشمها به آنان دوخته شده است.
حضرت علی علیه السلام می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی فَرَضَ عَلَی أَئِمَّةِ الْعَدْلِ أَنْ یقَدِّرُوا أَنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النَّاسِ كَیلَا یتَبَیغَ بِالْفَقِیرِ فَقْرُهُ؛ (9) خداوند بر پیشوایان دادگر فرض كرده است كه زندگی خود را با طبقه ض عیف تطبیق دهند تا رنج فقر، مستمندان را ناراحت نكند.»
همچنین از آن حضرت نقل شده است كه فرمود: «خداوند مرا پیشوای خلق قرار داده و به همین سبب بر من فرض كرده است كه زندگی خود را در خوراك و پوشاك در حد ضعیف‌ترین طبقات اجتماع قرار دهم تا از طرفی، مایه تسكین آلام فقیر و از طرف دیگر، سبب جلوگیری از طغیان غنی گردد.» (10)
همین انتظار ساده زیستی و زندگی زاهدانه از خانواده‌های علماء و روحانیان نیز می‌رود تا باعث تسكین آلام و رنجها و نداریهای قشر آسیب پذیر جامعه باشند.
آگاهی به مسائل دینی
خانواده اهل علم در مهد علم و مسائل دینی به سر می‌برند و انتظار این است كه با مسائل اسلامی، مخصوصاً احكام شرعی آشنا باشند و لااقل آگاه به همان حدّی باشند كه تمام مراجع در رساله‌ها فرموده اند: «مسائلی را كه انسان غالباً به آنها احتیاج دارد، واجب است یاد بگیرد.» (11)
توقع مردم این است كه خانواده روحانی و فرزندان آنان با مسائل دینی و احكام شرعی آشنا باشند و به ویژه همسران آنان نسبت به مسائل مخصوص بانوان آگاهی داشته باشند؛ چرا كه هم نیاز خود آنان است و هم باید پاسخگوی سؤالات بیش از نصف جمعیت هر منطقه كه زنان هستند، باشند.
و به این نكته نیز باید توجه داشت كه هر مسئله شرعی را كه برای قشر بانوان بیان می‌كنند، ثواب فراوان و پاداش عظیمی در پی دارد. حضرت علی علیه السلام نقل كرده است كه روزی یكی از زنان مدینه خدمت فاطمه زهراعلیها السلام رسید و گفت: مادر پیری دارم كه در نماز سؤالاتی دارد و مرا فرستاده است تا مسائل شرعی نماز را از شما بپرسم. حضرت زهراعلیها السلام فرمود: بپرس! آن زن مسائل فراوانی مطرح كرد و پاسخ شنید؛ اما در ادامه پرسشها، احساس خجلت كرد و گفت:ای دختر رسول خداصلی الله علیه وآله! بیش از این نباید شما را به زحمت اندازم.
حضرت فرمود: «هَاتِی وَ سَلِی عَمَّا بَدَا لَكِ أَ رَأَیتِ مَنِ اكْتُرِی یوْماً یصْعَدُ إِلَی سَطْحٍ بِحِمْلٍ ثَقِیلٍ وَ كِرَاهُ مِائَةُ أَلْفِ دِینَارٍ یثْقُلُ عَلَیهِ فَقَالَتْ لَا؛ [باز هم] بیا و از آنچه برایت پیش آمده بپرس! آیا كسی كه روزی اجیر شده است تا بار سنگینی را به بام ببرد و در مقابل آن صد هزار دینار بگیرد، چنین كاری برای او دشوار است؟ گفت: خیر.»
حضرت فرمود: «اكْتُرِیتُ أَنَا لِكُلِّ مَسْأَلَةٍ بِأَكْثَرَ مِنْ مِلْ ءِ مَا بَینَ الثَّرَی إِلَی الْعَرْشِ لُؤْلُؤاً فَأَحْرَی أَنْ لَا یثْقُلَ عَلَی؛ من اجیر شده‌ام كه هر مسئله‌ای كه پاسخ دهم، بیش از فاصله بین زمین و عرش گوهر و لؤلؤ پاداش گیرم. پس سزاوارتر است كه بر من سنگینی نیاید.» (12)
حدیث فوق هم نشانگر نقش حضرت فاطمه علیها السلام به عنوان همسر امام و پیشوای مردم در پاسخگویی به مسائل شرعی است و هم بیانگر پاداش عظیم بیان احكام، مخصوصاً اگر توسط بانوان برای زنان بیان شود، می‌باشد.
· پاورقــــــــــــــــــــی
1) احزاب / 33.
2) همان / 59.
3) تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج 15، ص 365، ذیل آیه 215 سوره شوری.
4) احزاب / 33.
5) مریم / 55.
6) احزاب / 33.
7) اصول كافی، ج 2، ص 78، ح 14؛ سفینة البحار، ج 2، ص 643.
8) با نگاهی به: سیری در نهج البلاغه، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، صص 211 - 227.
9) نهج البلاغه، خ 209، ترجمه محمد دشتی، ص 430.
10) بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، چاپ تبریز، ج 9، ص 758، به نقل از: سیری در نهج البلاغه، مرتضی مطهری، ص 228.
11) رساله امام خمینی رحمه الله، ص 5، مسئله 11.
12) بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 2، ص 3، ح 3؛ لئالی الاخبار، ج 2، ص 254.
افزودن دیدگاه جدید