عبادت حقیقی در پرتو الهیات سلبی
الهیات سلبی در مقابل الهیات ایجابی به نفی صفت از ذات باری می پردازد. بسیاری از اندیشمندان معنوی در میان ادیان چنین موضعی را نسبت به خدا داشته اند. استاد حسین انصاریان در فرازی از تفسیر خود به بیان خصوصیات عبادت پرداخته و آن را در گرو معرفت الله عنوان کرده اند، اما نگاه به سنخ این معرفت نشان می دهد که مبنای چنین شناختی نوعی الهیات سلبی است.
الهیات سلبی چیست؟
در هرگونه معرفت دینی ناظر بر مفهوم خدا مساله امکان و یا امتناع شناخت خداوند مطرح بوده است. «لوازم و فروعات این مسائل، نظیر دسترس‌ناپذیری و تعالی وجود خدا، امتناع شناخت خداوند و تعالی معرفتی او، بیان ناپذیری خدا) از جمله مسائلی هستند که در میان اندیشمندان دینی مطرح بوده اند.
قائلین به الهیات سلبی معتقد هستند که تنها به شیوه سلبی می توان درباره افعال خدا و صفات وی اندیشید. برخی از اندیشمندان مانند علامه طباطبایی معتقد هستند که هم می توان با الهیات سلبی و هم با الهیات ایجابی به معرفت الله نائل شد.
معرفت‌الله اساس عبادت حقیقی است
انصاریان معرفت الله را اساس عبادت حقیقی می داند. او به دنبال آن است که از قرآن و روایات تفسیری در خصوص عبادت صحیح و سالم ارائه دهد. وی این سخن را از بیان معصوم(ع) چنین مطرح می کند که آغاز معرفت الله یکتا دانستن او و تنزیه حضرتش از هر شریک و کفوى است.
معرفت الله انسان را به سوی رضایت از قضا و قدر رهنمون می سازد. انصاریان می گوید که مومن با رسیدن به مقام معرفت الله همه را مملوک و ابزار قدرت او به حساب می آورد و خوشنودى واقعی اش را به قضا و قدر و احکام و فرمان هاى تکوینى و تشریعى او اظهار می نماید.
از این رو وی معتقد است که معرفت و بصیرت شخص به معشوق و معبود حقیقی، میزان تقوا و ضبط نفس و اعتماد به نفس مومن را بالا می برد.
قرآن و احادیث طرق رسیدن به معرفت الله
اما رسیدن به معرفت‌الله از چه طریقی ممکن است؟ اگر بدون معرفت الله نتوانیم عبادت درستی داشته باشیم، باید به سوی کسب آن رفت و پیش از هر عبادتی معرفت حقیقی قرار گرفته است. انصاریان معتقد است که شناخت باری از طریق مطالعه قرآن و تدبر در آیاتش و فهم روایات توحیدیه و دقت و اندیشه در آثار او که در تمام جهان هستى تجلى دارد و هرکدام از آثار آئین هاى براى نشان دادن صفات جمال و کمال او و افعال زیبا و حکیمانه اش می‌باشد میسّر و ممکن است.
نتیجه آنان که از برکت معرفت، آگاهى، دانش، علم و بینش معشوق حقیقى و معبود واقعى را می یابند و می پذیرند و باورش می کنند، در سایه معرفت و اتصال قلبى به آن معشوق ازلى و ابدى و به کمک قرآن و معارف حقه روشى را در پیش می گیرند که رشد و ترقى باطنى و در نتیجه آن ظهور اعمال مثبت جوارحى و نهایتاً تحقق عشق و محبتشان را به معشوقشان حضرت حق و صفات جمال و کمال او تأمین می کنند.
تعبیر عاشقانه عبادت
ابتنا بر معرفت الهی و اصل قراردادن شناخت ذاب باری وی را به تلقی عاشقانه در خصوص عبادت سوق می دهد، انصاریان می گوید: دراین حال است که عاشق بی قرار تشخیص صحیح و مستقیم وجدانى خویش را به محضر حضرت معشوق اعلام می‌کند: رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا: پروردگارا ما ایمان آوردیم». (آل‌عمران، 16) و تأیید می کند که درهیچ معشوقى و ایده آل دیگرى جمال و جلال وجود ندارد، بلکه همه معشوق ها و ایده آل ها بی اعتبار و مجازى و به سرعت فانى شدنى هستند، و شایستگى این که انسان به آنان تکیه کند ندارند.
آخرین مرحله تکامل
آخرین مرحله تکامل در نظر انصاریان نوعی هماهنگی انسان و خداست. وی انسان را عاشق و خدا را معشوق عنوان کرده است. معرفت الله در نقطه اوج خود انسان را به مومنی عارف و عاشقی تسلیم بدل می کند که «با معرفت و بصیرت و عمل و اخلاقش هادى سرگردانان وادى گمراهى می گردد. نهایت این عبادت خالصانه، و پاکى اعتقاد از شرک و آراسته شدن باطن به توحید ذاتى و صفاتى و اعمالى رسیدن به خوشنودى حق تعالى و بهشت ابدى و سرمدى است، و این همه با توفیق و فضل حضرت حق که سرزمین جان انسان را آماده می کند، و آسمان روحش را به نور لطفش می آراید، و باران معرفت به توحید را از این آسمان می باراند و به وسیله آن گُل تسلیم را می رویاند و ثمراتى چون اعمال و طاعات را به دست می دهد و اخلاق حسنه را روزى وى می نماید».
معرفت‌الله در بیان امام علی(علیه السلام)
چنانچه انصاریان مطرح کرده است، احادیث در کنار قرآن برای شناخت خداوند طرقیت دارد از این رو وی کوشش کرده است تا از بیان امام علی(علیه السلام) برای رسیدن به معرفت الله استفاده کند، آنچه او کلام معصوم گزینش کرده است اما تعبیری از الهیات سلبی می تواند باشد.
«ستایش خدائى را سزاست که هیچ صفتى از صفاتش بر صفت دیگر او پیشى نگرفته است، پس پیش از آن که آخر است اوّل است، و پیش از آن که پنهان باشد آشکار است.» اطلاق صفات متناقضی مانند اول و آخر، پنهان و پیدا به خداوند یکی از خصوصیات الهیات سلبی است. از این رو معرفت الله مبانی عباد خداست و خود در پرتو الهیات سلبی حاصل خواهد شد.
منبع: ایکنا
افزودن دیدگاه جدید