همدلی دولت و ملت گام نخست در اصلاح سبک زندگی است

به گزارش بلاغ به نقل از شبستان، با توجه به نامگذاری سال ۱۳۹۴ از سوی مقام معظم رهبری با عنوان «دولت و ملت؛ همدلی و هم زبانی»، با رضا عیسی نیا، استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در خصوص چگونگی اصلاح سبک زندگی در سایه همدلی و هم زبانی میان دولت و ملت به گفتگو نشسته ایم:

با توجه به اینکه مقام معظم رهبری امسال را با عنوان "دولت و ملت، همدلی و هم زبانی" نامگذاری کردند، چگونه می توان برای اصلاح سبک زندگی شاهد همدلی میان دولت و ملت بود و به یک همگونی مناسب در این زمینه دست یافت؟

برای پاسخ به این سوال ابتدا باید مفهوم سبک زندگی و همدلی را آنالیز و تحلیل کنیم؛ عموما سبک زندگی به تجسم تلاش انسان برای یافتن ارزش های بنیادین است. به عبارت دیگر سبک زندگی یعنی اینکه فرد برای خود یک نوع صورت رفتاری بر اساس منابعی انتخاب و گزینش کرده و در مبانی آن ارزش های بنیادین یا جهت گیری کلی، حوادث و رخداد های جزیی را شناسایی کند. به عبارت موجز تر، سبک زندگی یعنی جهت گیری کلی را بدانیم و حوادث جزیی را در امتداد آن ترسیم و معنا کنیم.

همچنین، مفهوم همدلی در حوزه روان شناسی به معنای درک احساس طرف مقابل است و اینکه چگونه می تواند این درک صورت گیرد، نظرات مختلفی مطرح شده است. به طور مثال اظهار ناراحتی از مشاهده ظلم به دیگری با گفتن یک کلمه تاسف برانگیز، به نوعی همدردی با اوست اما اینکه مبنای این درک احساس آیا به انسان بودن انسان باز می گردد یا ایمان و ... مطلب دیگری است.

اما برای درک مفهوم همدلی میان دولت و ملت در اصلاح سبک زندگی می توان به داستان هدهد و حضرت سلیمان در دفتر سوم مثنوی شعر مولانا اشاره کرد:

چون سلیمان را سراپرده زدند/ جمله مرغانش به خدمت آمدند

هم‌ زبان و محرم خود یافتند / پیش او یک یک بجان بشتافتند

جمله مرغان ترک کرده چیک چیک / با سلیمان گشته افصح من اخیک

همزبانی خویشی و پیوندی است / مرد با نامحرمان چون بندی است

ای بسا هندو و ترک همزبان / ای بسا دو ترک چون بیگانگان

پس زبان محرمی خود دیگرست / همدلی از همزبانی بهترست

غیرنطق و غیر ایما و سجل / صد هزاران ترجمان خیزد ز دل

جمله مرغان هر یکی اسرار خود / از هنر وز دانش و از کار خود

با سلیمان یک بیک وا می‌نمود / از برای عرضه خود را می‌ستود

در این شعر منظور از سراپرده زدن، به حکومت رسیدن حضرت سلیمان است و منظور از مرغان، ملت و مردم. این شعر بیان می کند وقتی سلیمان تشکیل حکومت داد، مردم با همدلی همه به خدمت او رسیده و دل به این حکومت دادند و به دلیل آنکه سلیمان را محرم و همزبان و از جنس خود دانستند، حتی تا پای جان در خدمت ایشان بودند.

"جمله مرغان ترک کرده چیک چیک / با سلیمان گشته افصح من اخیک" این بیت نشان می دهد مردم در بسیاری موارد خوشی و منفعت هایی را به دلیل منافع بالاتر یعنی منافع ملی و دینی ترک کردند و به این ترتیب با دولت خود همدلی داشتند.

اما پس از این مرحله به هم زبانی رسیده و این همزبانی در قالب نزدیکی به باور های یکدیگر و دوستی پایدار و مستحکم است که بر پایه همدلی صورت می گیرد هر چند آن دو فرد هم زبان نباشند: "ای بسا هندو و ترک همزبان / ای بسا دو ترک چون بیگانگان"

بنابراین، گفته شد که سبک زندگی یعنی جهت گیری کلی که می توان این مساله را به خوبی در داستان قرآنی حضرت سلیمان(علیه السلام) و هدهد مشاهده کرد. این داستان به ما نشان می دهد چه نوع گزاره هایی لازم است تا این فضای هم زبانی و همدلی صورت بگیرد.

چه بسترسازی و فضایی لازم است صورت بگیرد تا در آن شاهد شکل گیری همدلی و هم زبانی میان دولت و مردم باشیم برای بهبود زندگی و ایجاد یک مدینه فاضله؟

از فضاهایی که می توان این همدلی را در آن مطرح و حس کرد، این است که مردم  جامعه یکدیگر را دوست داشته باشند اما اگر همدیگر را دشمن دانسته یا میان آن ها فاصله باشد، چنین فضایی شکل نمی گیرد. دوم هم عقیده و هم باور بودن با حاکم خود است نه اینکه مسوولان در یک وادی و ملت در وادی دیگری به سر ببرند. شاخصه دیگر خوب گوش کردن و شنونده خوب بودن است. باید به دیگران فرصت صحبت داد و به سخنان آنها گوش سپرد. در جامعه ای که تعامل و تضارب آراء وجود داشته باشد، این جامعه به سمت همدلی گام برداشته و به یکدیگر هویت می دهند. چهارم احترام گذاشتن به دیگران در هر پست و مقامی.

همچنین، پرهیز از پرخاشگری میان روابط و صادق بودن سبب ایجاد فضای همدلی و هم زبانی میان دولت و ملت خواهد شد. اگر دولت و ملت با یکدیگر صادق بوده و بر صورت خود نقاب نزنند و نقش بازی نکنند و به گونه ای حرکت کنند که این صداقت قابل مشاهده باشد، چنین فضایی حرکت به سمت همزبانی و همدلی است.

به منظور ایجاد همدلی برای مردم در فرآیند ایجاد سبک زندگی مطلوب چه اصولی باید از جانب دولت رعایت شود؟

اصل نخست شفافیت است؛ یعنی دولت باید از طریق تامین اطلاعات و تضمین دسترسی آسان به اطلاعات لازم و کافی، فضای شفافی را ایجاد کند تا ملت بتواند با دولت همگام شود. به عبارت دیگر عملکرد دولت باید شفاف باشد. اصل دوم قانون و قانون مداری است. یعنی دولت باید مجری قانون باشد که برای همه سودمند است و استثنایی میان مردم گذاشته نشود در این صورت است که برای فضای هم زبانی و همدلی، بسترسازی خواهد شد و مردم دولت را از آنِ خود می دانند.

اصل سوم، پاسخگویی است؛ دولت مردان و کارگزاران به دلیل آنکه نیروی خدوم، امین و پاسدار حقوق مردم هستند، باید پاسخگوی آن ها باشند و رفتاری که انجام می دهند علت شرعی و قانونی آن را به ملت بیان کنند.

مسئولیت پذیری نیز اصل چهارم است که دولت باید نسبت به خواسته های عمومی حساسیت داشته و تلاش کند رذایل در جامعه همچون فقر و بیکاری از میان رود و به جای آن فضایل اخلاقی، پایه همبستگی سیاسی اجتماعی قرار گیرد.

آخرین اصل نیز اعتماد سیاسی است؛ دولت باید تلاش کند اصل اعتماد در میان مردم زنده شود. اگر مردم به نظام، نهاد ها و شخصیت ها اعتماد بیشتری داشته باشند، همدلی نیز متقابلا افزایش خواهد یافت.

از سوی ملت چطور؟ چه اصولی باید کاربست روابط قرار گیرد تا شاهد به بار نشستن سبک زندگی مطلوب و آکنده از همدلی و هم زبانی میان دولت و ملت باشیم؟

مردم نیز از طرق مختلف می توانند هم زبانی و همدلی خود را با دولت به منصه ظهور رسانند. نخست با مشارکت؛ یعنی مردم باید در فرآیند تصمیم گیری حضور و مشارکت داشته و نسبت به زندگی خود بی تفاوت نباشند. اگر این مشارکت فعال(نه انفعالی) صورت بگیرد، به سوی همدلی حرکت می کنیم.

دوم وفاداری به حکومت؛ به این معنا که شهروندان در چارچوب قانون باید به دولت وفادار باشند و اصل سوم نیز خیرخواهی شهروندان برای مسوولان است. به این صورت که مردم کاستی های دولت را به آن ها تذکر و هشدار دهند. مطیع قانون بودن نیز دیگر اصل مورد توجه در این زمینه است و اگر بخواهیم ظلمی نباشد، باید در این مسیر حرکت کنیم.

دستاوردها و پیامد های رعایت این اصول چه اموری می توان باشد؟

اگر هم زبانی و همدلی میان دولت و ملت صورت بگیرد، در آن جامعه رفتار های ناپسند کمتر شکل گرفته و اعتماد بالا می رود. از سوی دیگر زندگی همراه با نشاط در سایه این اعتماد ایجاد می شود. همچنین در این جامعه به عقل جمعی میدان داده شده و وقتی این اتفاق افتاد، تصمیمات صحیح تری اتخاذ می شود.

همچنین در این جامعه امنیت روانی و آسایش خاطر دولت و ملت فراهم شده و میل به شرکت در فعالیت های گروهی افزایش می یابد.

بنابراین، در جامعه ای که همدلی و هم زبانی میان دولت و ملت وجود داشته باشد، شاهد عمران و آبادی و توسعه سیاسی و اقتصادی و رشد فرهنگی و انسجام اسلامی خواهیم بود.