فضای مجازی و تبلیغات دینی

امروزه گستره و حیطه نفوذ روزافزون و فراگیر فن آوری‌های نوین ارتباطاتی، در ابعاد مختلف، همه ی حوزه های گوناگون زندگی اجتماعی جوامع بشری را با تحولات و تغییرات مداوم و جدی مواجه ساخته و از این منظر، حیات اجتماعی و آرامش روحی انسان با چالش ها و تغییرات روبه رو شده است. گسترش و دامنه ی فزاینده و روز افزون شبکه ی فراگیر اینترنت در همه ی شئون زندگی انسان، به ویژه نفوذ و حضور فعال این شبکه در درون خانه ها که با تحت تاثیر قرار دادن افکار و اذهان ساکنان آن ها به روشنی دیده می شود ، موجب شده است تا زمینه ی مشارکت مردم در بهره گیری از تجربه و ظرفیت های گروه های مختلف اجتماعی فراهم آید.

دامنه ی فراگیر اینترنت در دو حوزه ی سخت افزاری ارتباطات، با گسترش روز افزون سایت ها و فن آوری های مرتبط با آن، و نیز در حوزه ی نرم افزاری که با ارائه ی برنامه ها و نرم افزارهای متنوع و غیر قابل تصور، روز به روز با عرضه ی محتوا و مطالب جدید در حال گسترش است، سبب شده تا شاهد نشانه های حضور و نفوذ آن در همه ی جنبه های زندگی بشری باشیم.

در این میان ، مفاهیم و مبانی دینی نیز از تحولات شگرف اینترنت مستثنی نبوده و از آثار و پی آمدهای متأثر از آن مصون نمانده است. با وجود اینکه حوزه ی ادیان و مذاهب از وسعت و پیچیده گی بسیار فراوانی برخوردار است ، طرح مباحثی در ارتباط با آن در این شبکه ی جهانی، بخش قابل توجهی از فکر و ذهن کاربران را به خود اختصاص داده است. بنابر این در دنیای امروز، با پیچیدگی‌ها و جستار های خاصی در حوزه ی ارتباطات رو به رو هستیم. اینترنت، اینترانت، ماهواره، رادیو، تلویزیون و دیگر فن آوری های نوین، همگی تنها بخشی از این پیچیده گی ها هستند.

ما در حال حاضر پس از عبور از عصر اطلاعات و ارتباطات وارد دنیای مجازی شده ایم. در این عصر ، فضای مجازی به عنوان یکی از جدیدترین ابزار تبلیغ دینی در یک محیط پر مخاطب ومملو از کاربران جست و جوگر مدرن ، امکان انتقال آموزه ها و مفاهیم دینی را فراهم ساخته است. این فضا به گونه ای است که امکان ارسال و انتقال پیام های دینی را از روش و سبک سنتی به شیوه های نوین و پیشرفته ی ارتباطی فراهم کرده است.

اینترنت موقعیت و عرصه ای را برای عرضه و تقاضا ، ارتباطات دو سویه ی اطلاعات و برقراری ارتباط به وجود آورده است که در این میان، هر کشوری از فن آوری برتر ارتباطات و نیز محتوای غنی و انبوه برخوردار باشد، بیشتر می تواند به عنوان کشوری قدرتمند در فضای مجازی تأثیر گذار گردد. به همین دلیل برای حضور قوی و فعال در این فضا باید هم در دست یابی و سهل الوصول کردن فن آوری های ارتباطی گام های جدی برداشت، و هم با برنامه ریزی اصولی و کارآمد از راه غنا بخشی به محتویات و مفاهیم دینی ، و نیز انبوه سازی آن ها در قالب های متفاوت، نوین و جذاب ، برای حضور پر رنگ تر و تأثیرگذارتر بر مخاطبان و کاربران ، اقداماتی شایسته انجام داد.

فضای مجازی بستری است که در آن نه تنها ذخیره، نگهداری و نقل و انتقال این اطلاعات و داده ها بسیار ارزان تر و ساده تر انجام می شود ، بلکه دامنه و وسعت فراگیری و بهره مند سازی کاربران از سلائق و عقاید متکثر و اقوام و ملل مختلف در گستره ی جهانی نیز بسیار فراگیرتر و وسیع تر است به همین دلیل با توجه به آمار نسبتاً مناسب کاربرانی که به دنبال اطلاعات معنوی و مذهبی هستند ، رشد روز افزون فن آوری اطلاعات ، زمینه ی بسیار خوبی را فراهم کرده که در قالب آن ، کاربران و جست جوگران در حوزه ی دین پژوهی دسترسی آسان تر و سریع تری به اطلاعات خواهند داشت.

امروزه اینترنت، فضا و موقعیتی را در عرصه فن آوری و اطلاعات در جهان کنونی ایجاد نموده، که به هیچ عنوان توجیهی برای چشم پوشی و نادیده انگاشتن آن وجود ندارد. گسترش روز افزون و همه جانبه و نیز حضور بسیار فراگیر آن در تمام زوایای پنهان و آشکار جوامع انسانی موجب شده ، تا از آن برای تبادل اطلاعات و انتقال مفاهیم و محتوای هدفمند ، بهره گیری شود. توسعه لحظه به لحظه حوزه نفوذ آن در تمام ابعاد جامعه بشری و افزایش کمی تعداد کاربران آن در مقیاس وسیع ، موجب شده است ، تا عصر حاضر را عصر مجازی بنامند.

انباشت اطلاعات در اینترنت که به مرحله انفجار نزدیک شده است و وجود محتوا و مطالب برای هر سلیقه و ذوقی از هر قشر و صنف ، در مقاطع سنی مختلف از کودک گرفته ، تا افراد مسن و نیز سهل الوصول بودن و دسترسی آسان به اطلاعات و ارزانی و سادگی در برقراری ارتباط با کاربران از هر فکر و عقیده و مذهب و ... موجب شده تا نوع جدیدی از مفاهیم ارتباط و تعامل بین اقوام و جوامع مختلف بشری در این فضای مجازی شکل گیرد.

اگر نیم نگاهی به تعداد کاربران و ارائه کنندگان مفاهیم و محتوای سایتها و وبلاگها و .. در فضای مجازی بیندازیم، در می یابیم که جهان غرب با تمام توان و ابزار مختلف در حال بسط و گسترش فرهنگ خود برای غالب شدن بر دیگر اندیشه ها و افکار کشور های مشرق زمین، به ویژه جهان اسلام می باشد. به همین خاطر لازم است که ما در درجه اول ، حضوری پر رنگ ، بسیار فعال و قوی در عرصه فضای مجازی، برای مقابله با این تبادل اطلاعات یک سویه وبعضاً ضد ارزشی و منفی داشته باشیم و در درجه دوم با حضور گسترده خود در تمام قالب های موجود در فضای مجازی ، محتوای غنی اسلامی و فرهنگ اصیل ایرانی را برای توجه و آشنایی بیشتر کاربران جویای حق و تشنه آموزه های ناب اسلامی و فرهنگ غنی دینی و ملی مشرق زمین و ایران اسلامی ، عرضه نماییم .

به هر میزان که دچار کم کاری شویم و یا ورود و حضور پر رنگ در فضای سایبری را جدی نگیریم و یا تعلل و غیبت در تمام صحنه ها و زمینه ها و بسترهای قابل بهره گیری در این فضا داشته باشیم ، مطمئناً لطمات و صدمات جبران ناپذیرتری در آینده در زمینه ارتباطات و تبادل اطلاعات با جهان خارج خواهیم داشت و این فرصت بسیار ارزشمند ، با بی توجهی ما ، تبدیل به تهدید خواهد شد.

لذا شایسته است در این فضای چالشی با هدف تبدیل تهدید و تحدید زمان و مکان تبلیغ و ترویج فرهنگ اسلامی و ایرانی، به فرصت، یا برای کاهش تهدیدها ، در مقابل فرصت ها بسیار زیرکانه و مسئولانه به بهره گیری از تمام توان و ظرفیت سخت افزاری و نرم افزاری در این حوزه، وارد عرصه تولید و انتقال مفاهیم ، محتوا و اطلاعات شویم.

همواره باید این نکته اساسی را مدّ نظر قرار دهیم که فضای مجازی، یک فضای رقابتی و عرضه و تقاضا بوده و تولید اطلاعات مربوط به دین و دیگر اطلاعاتی را که ضدیت و مخالفت آشکار با ادیان دارد، به عنوان یک ابزار دو سویه یک جا با هم عرضه می کند. این جاست که کاربران با آزادی عمل و اختیار کامل به انتخاب و گزینش محتویات و اطلاعات می پردازند.

در نتیجه کاربر اطلاعاتی را بر می گزیند که قرابت یا نزدیکی بیشتری با نظرات و سلائق او دارد. در این فضا صرف انبوه سازی اطلاعات کاربردی ندارد، بلکه اطلاعاتی که با در نظر گرفتن سلیقه کاربر و با برنامه ریزی صحیح بر اساس اصول علمی و مخاطب شناسی در نظر گرفته می شود و از قوت استدلال علمی و عقلی و نیز جاذبه های مناسب روز برخوردار باشد ، می تواند تا حدی موجبات رضایت مخاطبان را فراهم آورده و تأثیر بسزایی بر آن ها داشته باشد.

ارتباطات بشر امروز ، همزمان با آغاز قرن بیست‌ ویکم ، به شکل نوین و بسیار پیچیده ای آغاز شده است. گسترش روز افزون ارتباطات در محیط مجازی در عرصه ارتباطی جدید و ظهور اشکال سه بعدی در انتقال مفاهیم و ارتباطات ، زمینه هایی هستند که نگاه جدیدی را در این خصوص می طلبد. امروزه با کوهی از اطلاعات مواجه هستیم. از طرفی اشکال نوین ارتباطی با عناوین وب ۲ و ۳ و ۴ در پیش روی ماست که در این فضای مجازی بیش از آنچه که کاربر بخواهد و انتظار و ظرفیت آن را داشته باشد، اطلاعات در اختیار اوست. این اطلاعات ، شامل دانش و آگاهی معادل توانایی انسان و بزرگترین سرمایه سازگاری او با دنیای جدید است.

در حال حاضر وجود میلیون ها سایت و وبلاگ در فضای مجازی که به مثابه درگاه های ارائه اطلاعات و پایگاه های آموزشی، فرهنگی و اجتماعی در محیط اینترنت هستند، مانند یک مرکز آموزش و ارائه کننده خدمات اطلاعات مجازی ، مخاطبان وکاربران اینترنت را با انواع و اقسام نیازها ، تغذیه و تأمین می کنند. در این محیط این امکان و فرصت برای آنها وجود دارد که بتوانند به تمام اطلاعات مورد نیاز در تمامی جنبه ها و زمینه هایی که فکر بشر توان شناخت و دریافت آن را دارد ، در هر زمان ممکن و در هر کجا و به هر قدر و میزانی که تمایل داشته باشد ، دست یافته و آن را کسب نمایند. به همین خاطر، اینترنت تأثیر گذارترین و پر مخاطب ترین رسانه ای است که در میان سایر رسانه ها ، نقش تعیین کننده ای در فرهنگ سازی ، در سطح جوامع دارد.

جالب است بدانیم بیشترین کاربران و مخاطبان اینترنت را نوجوانان و جوانان تشکیل داده و آنها بخشی از اوقات روزانه خویش را به این محیط اختصاص می دهند . با توجه به اینکه آنها در مرحله ای از زندگی خویش به سر می برند که بیش از سایر اقشار در معرض تأثیرپذیری فرهنگی قرار دارند و عمدتاً نیز از استفاده کنندگان این پدیده هستند ، این ارتباط می تواند در نگاهی مثبت ، زمینه تعالی و افزایش آگاهی ها و نیز رشد مهارت های مختلف آنها را فراهم سازد و در نگاه منفی نیز زمینه ساز فساد ، انحراف و در نهایت سقوط آنها گردد ؛ بنابراین اینترنت از یک طرف این امکان را برای نوجوان و جوان ایجاد می کند، تا تحول و دگرگونی مثبت و اساسی در ساختار هویت و شخصیت او ایجاد شود و او را در مسیر کمال و دانایی و ارزش مداری سوق دهد و از سوی دیگر هم می تواند او را درگیر گروه ها و افراد ناهنجار و ضد ارزش و ضد دین که به وفور در فضای اینترنت حضوری فعال دارند، نماید و رفته رفته او را از فطرت و هویت اصیل خویش دور ساخته و به فردی ناهنجار و منحرف تبدیل نماید. با توجه به حضور گسترده و وسیع نوجوانان و جوانان در محیط اینترنت ، لازم است در برنامه ریزی ها و فعالیت های هدفمند در حوزه تکنولو‍ژی ارتباطی، به ویژه فضای سایبر و مجازی، جایگاه و نگاه وی‍‍‍‍ژه ای نسبت به آن داشته باشیم.

جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه جزو اولین کشور هایی بود که به اینترنت دست یافت . دسترسی به اینترنت در ایران از سال ۱۳۷۲ بیشتر برای مراکز دانشگاهی و پ‍ژوهشی امکان پذیر بود که به تدریج این پدیده به دیگر مراکز علمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی گسترش یافت. به همین خاطر با عنایت به نقش محوری جمهوری اسلامی در تولید علم و دانش در میان کشورهای اسلامی و نیز تأکید فراوان مسئولان نظام مبنی بر ایجاد جنبش نرم افزاری ، لزوم توجه بیش از پیش به بهره گیری و استفاده از اینترنت و فضای مجازی آشکار می گردد .

با توجه به اینکه در حال حاضر نگرش فرهنگی و اجتماعی وسیاسی کاربران بیش تر از دیگر زمینه هاست و کارکرد اقتصادی و تجارت الکترونیک کمتر از کارکردهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مد نظر می باشد، به همین خاطر به دلیل مهیا بودن شرایط و لوازم کار فرهنگی و دینی در فضای اینترنت ، نسبت به دیگر امور زندگی بشری به خصوص برای کاربران ایرانی در درجه اول و در مراحل بعدی برای مخاطبان در سایر کشورها، ضروری است ابتدا شناختی دقیق ازظرفیت ها و پتانسیل محیط اینترنت و فضای مجازی در توسعه فرهنگ دینی صورت پذیرد و در گام بعدی برنامه ریزی های راهبردی مدون و اصولی و کاربردی برای حضور فعال در فضای اینترنت با هدف نفوذ و تأثیرگذاری مناسب در میان مخاطبان و کاربران مختلف انجام شود و نهایتاً با ایجاد پایگاه های ارتباطی و اطلاعاتی با شیوه های نوین و پر مخاطب، تعاملی دو سویه ، در جهت گسترش تبادل اطلاعات و محتوا و تعاملات اجتماعی و فرهنگی بوجود آید.

منبع: خزائن