فرق و مذاهب در عصر امام صادق(علیه السلام) - 2

در روایت دیگری امام فرمودند: 
... علی أبی الخطاب لعنه الله و الملائكه و الناس أجمعین فأشهد أنه كافر فاسق مشرك؛[20] لعنت خدا و ملائكه و تمامی مردم بر ابوالخطاب باد. من شهادت می دهم كه او كافر، فاسق و مشرك است. 
در جای دیگری امام به غلاه فرمودند: 
توبوا ألی الله فإنّكم فساق كفار مشركون؛[21] به درگاه باری تعالی توبه كنید شما فاسق، كافر و مشرك هستید. 
تكفیر صریح امام نسبت به خوارج، راه را بر هر گونه ادعای دروغینی كه غلات داشتند و اظهار می كردند كه امام صادق - علیه السلام - تنها با تقیه با آنان رفتار می كند، می بست. چنین برخوردی، آن هم با این صراحت، سبب می شد تا شیعیان مراوده خویش را به كلی با غلات قطع كنند. 
از جمله زمینه هایی كه سبب نشر افكار غالیان شد، این بود كه پیروان خود را به سوی رهایی از بند «عمل به فروعات فقهی» و احیانا «محرمات شرعی» دعوت می كردند. آنها از قول امام صادق - علیه السلام - نقل می كردند كه: «هر كس امام را شناخت هر كاری كه بخواهد می تواند انجام دهد». امام در پاسخ به این شبهه فرمودند: 
إنّما قلتُ: إذا عرفْتَ فاعًمل ما شئت من قلیل الخیر و كثیره، فأنه یقبل منك؛[22] 
من گفتم: وقتی (امام را) شناختی، آنچه از اعمال نیك، كم و زیاد، می خواهی انجام بده. این معرفت است كه سبب قبولی اعمال تو می شود. 
منظور امام، بیان اصل مهمی بود كه شیعیان به آن معتقد بودند و آن این كه احكام تابع امر ولایت است و اگر ولایت نباشد انجام آن اعمال نیز بدون ولایت ثمری ندارد. غالیان این عقیده را بر غیر معنای اصلی آن تأویل كرده بودند. بی عملی غالیان سبب شده بود تا شیعیان در شناخت آنان همین رعایت احكام فقهی را ملاك قرار داده و فرد غالی را از غیر آن تشخیص دهند.[23] تأكید امامان - علیهم السلام - بر عمل به احكام شرعی در روایات، به نوعی تكذیب غالیان است. تعبیرهایی نظیر «انما شیعتنا من أطاع الله» و یا «لاتنال و لایتنا الّا بالورع»[24] از این قبیل است. 
تأثیر حماقت را نیز در پیدایش غلات نباید نادیده گرفت. [25]این در حالی است كه دنیا طلبی و جذب مرید برای كسانی از غلات كه مدعی نیابت از ائمه بودند و آنان را به مقام الوهیت می رسانند تا خود را نبی آنان معرفی كنند، تأثیر مهمی در پیدایش غلات داشته است. امام صادق - علیه السلام - می فرمودند: 
إن الناس اولعوا الكذب علینا... و إنی أُحدُّث أحدهم بحدیث فلا یخرج من عندی حتی یتأوله علی غیر تأویله و ذلك أنّهم لا یطلبون بحدیثنا و بحبنا ما عندالله و إنما یطلبون الدنیا؛[26] 
مردم ولع در دروغ بستن بر ما دارند... من برای یكی از آنها حدیث نقل می كنم و او از نزد من بیرون نرفته آن را بر غیر معنای اصلی آن تأویل می كند. آنها در طلب حدیث و دوستی ما، طالب چیزی كه نزد خداوند است نیستند، بلكه در پی دنیا طلبی خویش اند. 
امام برای آن كه شیعیان بتوانند قدرت نقد احادیث متعارض را، كه بسیاری از آنها ساخته غالیان بود، پیدا كنند، قرآن را به عنوان ملاك معین كردند. از جمله فرمودند: 
لا تقبلوا علینا حدیثا الا ما وافق القرآن والسنه أو تجدون معه شاهداً من أحادیثنا المتقدمه؛ فإن المغیره بن سعید لعنهْ الله دس فی كتب أبی  أحادیث لم یحدث بها أبی؛ فاتّقوا الله و لاتقبلوا علینا ما خالف قول ربنا تعالی و سنّه نبینا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فإنا اذا حدثنا قلنا: قال الله عزّوجلّ وقال رسول الله.[27] 
آنچه را كه از ما روایت می كنند جز آن كه موافق قول خدا و رسول بوده و یا شاهدی از سخنان پیشین ما بر آنها داشته باشید نپذیرید. مغیره بن سعید كه خداوند او را لعنت كند، در كتب پدرم احادیثی را وارد كرد كه هرگز از پدرم نبود. از خداوند بترسید و آنچه را كه از ما نقل كرده ومخالف قول خدا و پیامبر ماست نپذیرید. ما وقتی حدیثی نقل می كنیم می گوییم: خداوند یا رسول او فرموده است. در مواردی دیگری نیز از این حركت زشت غلات كه در روایت فوق آمده، یاد شده و مقصود از كتابها كه در روایت بالا آمده روشن شده است. امام صادق - علیه السلام - می فرماید: مغیره كتابهایی كه اصحاب امام باقر - علیه السلام - می نوشتند، به بهانه خواندن، آنها رابه خانه خویش می برده.. 
ویدس فیها الكفر والزندقه ویسندها إلی أبی، ثم یدفعها إلی أصحابه؛ 
او احادیثی در كفر و زندقه: به این كتابها وارد می كرد و به پدرم نسبت می داد و آن كتابها را به اصحاب باز میگرداند. امام می فرمودند: 
فَكلَّما كان فی كتب أصحاب أبی من الغلو فذاك ما دُسه مغیره بن سعید فی كُتُبهم؛[28] آنچه از غلو در كتابهای اصحاب پدرم هست، مطالبی است كه مغیره وارد آن كتابها كرده است. 
با این حركت صحیح امام صادق - علیه السلام -، شیعیان اصیل از غلو رهایی یافتند. اما متاسفانه اثرات نامطلوب آن در جلوگیری از رشد بیشتر شیعه باقی ماند. ابوحنیفه به خاطر وجود غلو، به اصحابش گفته بود كه حدیث غدیر را نقل نكنند.[29] گرچه این كار بسیار ناپسندی در عالم نقل حدیث است، اما نشان می دهد كه جریان غلو چه ضرری حتی بر نقل صحیح ترین روایات فضائل امیرالمؤمنین - علیه السلام - داشته است. 
امام صادق - علیه السلام - و مبانی فقهی اهل سنت 
مكتب فقهی تشیع از جهاتی با بینش فقهی اهل سنت تفاوت دارد. دوره ای كه امام باقر و صادق - علیهما السلام - در آن زندگی می كردند، فقه در حال گسترش بوده و احتجاجات گوناگون درباره تطبیق احكام كلی بر موارد جدید انجام می گرفته است. امام صادق - علیه السلام - نیز بر این اعتقاد بود كه آثار رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) به طور كامل تنها در اختیار اهل بیت رسالت می باشد، زیرا وقتی كه دیگران آن را ضایع كردند، آنها كلیه آن آثار را به طور كامل و دست نخورده در اختیار داشتند. راوی می گوید به امام عرض كردم: 
اصلحك الله، اتی رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلّم) الناس بما یكتفون فی عهده؟ قال: نعم و ما یحتاجون الیه الی یوم القیامه. فقلت: فضاع من ذلك شیء؟ فقال: لا هو عند أهله.[30] 
ای فرزند رسول خدا! آیا رسول خدا در زمان خودش آنچه را كه لازم بود به مردم ابلاغ كردند؟ فرمودند: آری هر آنچه را كه تا روز قیامت به آن نیاز داشتند ابلاغ فرمود. عرض كردم: آیا چیزی از میان رفته؟ فرمودند: نه، پیش اهل بیت آن حضرت باقی است.. 

منبع: 
حيات فكري و سياسي امامان شيعه (علیه السلام)، حجت الاسلام رسول جعفريان
سيره پيشوايان، مهدی پیشوایی 
----------------------------------------------
پی نوشت:
[20] . همان، ص 297. 
[21] . همان، ص 297. 
[22] . الكافی، ج 4، ص 464. 
[23] . رجال كشی، ص 530. 
[24] . مناقب الامام امیرالمؤمنین (محمدبن سلیمان كوفی) ج 2، ص 286. 
[25] . همان، ص 295. 
[26] . همان، ص 136. 
[27] . همان، ص 224. 
[28] . همان، ص 225. 
[29] . الامالی، شیخ مفید، ص 27. 
[30] . وسائل الشیعه، ج 18، ص 23.