فاضل مقداد سیوری حلی(ره)

گفتار استاد:
«فاضل مقداد (متوفی 826 ه.ق)،اهل سیور از قراء حله است. از شاگردان مبرز شهید اول است.
کتاب معروف او در فقه که چاپ شده و در دسترس است و از آن نقل می شود،«کنزالعرفان »است.این کتاب آیات الاحکام است،یعنی در این کتاب آن سلسله از آیات کریمه قرآن که از آنها مسائل فقهیه استنباط می شود و در فقه مطرح می گردد، تفسیر شده و به سبک فقهی،با آنها استدلال شده است.از شیعه و سنی کتابهای زیادی در آیات الاحکام نوشته شده است و کنزالعرفان مقداد از بهترین آنهاست. فاضل مقداد در سال 826 وفات یافته است.به این ترتیب او از علمای قرن نهم هجری محسوب می شود...» [1]
مکتب پربار فقهی شهید اول،از برکت و رشد و بالندگی برخوردار می باشد، ازآن رو که نفحات رحمانی شهادت،به تمام آثار و مآثر او نیز وزیده است و همانند خودشهدای راه حق، آنها را نیز جاودان و پایدار ساخته است،جایی که قرآن می فرماید:
«گمان مبر آنان که در راه خدا کشته شده اند،مرده اند، بلکه زندگان و برخورداران ازنعمتهای الهی هستند.»[2] این نسیم رحمت و شبنم نعمت و عنایت رحمانی به شاگردان و پرورش یافتگان مکتب آن شهید عالی مقام نیز تسری کرده است. شاگردان بنام و فقهای خدمتگزار و کتابهای سودمند و نافع فقهی با الهام از حوزه درسی آن شهیدعالیقدر برخاسته اند که مقداد بن عبد الله بن محمد بن حسین بن محمد سیوری حلی اسدی،یکی از آن نمونه های برجسته برخاسته از این مکتب می باشد.او در تکمیل وتنقیح مبانی فقهی استاد ارجمند خویش،به شرح و توضیح کتاب «القواعد»پرداخت وکتاب «فضل القواعد»را در شرح آن کتاب بزرگ،به رشته تحریر درآورد و شرحی نیزبر«الفیه »استاد نگاشت.[3] و کنز العرفان او که هم اکنون نیز مورد استناد و بهره گیری فقهای عظام می باشد،از آثار ماندگار اوست که بر اساس تفسیر فقهی آیات الاحکام قرآن،استوار و تنظیم و تحریر گشته است.آن چنانکه در شرح کتاب «مختصر نافع»، محقق حلی کتاب «التنقیح الرائع »را نگاشت و کتاب نهج المسترشدین را نیز در اصول دین در سال 792 پایان برده است.
گفتار بزرگان در حق او:
فقهاء و دانشمندان اسلامی او را ستوده اند و همگان از او با تجلیل و احترام خاصی یاد کرده اند:
1- گفتار صاحب ریاض:
مرحوم میرزا عبد الله افندی اصفهانی درباره او گوید:
«شیخ جمال الدین مقداد بن عبد الله...سیوی حلی اسدی،عالم فاضل محقق ومدقق توانا بوده است.شیخ یوسف الدین شغرابی از او روایت می کند.او رساله «اربعین »دارد که برای فرزندش عبد الله تالیف نموده است.من آنرا در شهر اردبیل باخط خود مقداد دیده ام که اجازه خود را هم در آن نگاشته بود و تاریخ فراغت از تالیف آن،روز جمعه،11 جمادی الثانی سال 794 هجری بوده است...» [4]
گفتار صاحب روضات:
مرحوم خوانساری می نویسد:«او عالم فاضل محقق مدققی است که از استادش محمد بن مکی عاملی، شهید اول روایت می کند و فراغت او از کتاب نهج المسترشدین در سال 792 بوده است.کتاب «التنقیح» او متین ترین متن فقهی و وزین ترین کتاب فقه استدلالی است که عالی و دانی،کامل و مبتدی می تواند از آن بهره گیرد.در آن کتاب به برخی از اشتباهات ابن جوزی مشهور پرداخته است و به مناسبت «ایام بیض »که ابن جوزی گفته است،از آن نظر«ایام سفید»گفته شده است که شبهای آن درخشان است.اظهار داشته است این یک اشتباه است،بلکه ایام و روزها همه اش سفید ودرخشان می باشد،بلکه از آن نظر ایام بیض گفته شده است که عرب هر سه شب از ماه را با یک نام می نامند،پس در واقع ماه را به ده نام زیر تقسیم می کنند،به این ترتیب:
«غرر، نقل تسع، عشر، بیض، درع، ظلم، جناد، داد و محاق»غرر اول هر چیزی است.
نقل زیادت است،چون هلال بر آن افزوده شده است.تسع آخر آن دهه است.عشر به نام نخستین آن ایام است.بیض چون تمام شب و روز درخشان است.به این ترتیب پاسخ گفته است.»[5]
3- گفتار صاحب ریحانة الادب:
مرحوم مدرس،صاحب ریحانة الادب می نویسد:«او عالمی است فقیه،متکلم،محقق،مدقق،منقولی.از اکابر علمای امامیه که در کتب فقهیه اواخر متاخرین جهت انتساب او به قریه «سیور»(بر وزن «طیور»)نامی از قراء حله به فاضل سیوری شهرت داشته است.او از اجله تلامذه شهید اول و مجازین(اجازه گرفتگان)وی بوده و محمدبن شجاع قطان حلی نیز از وی روایت می کند.» [6]
تالیفات او:
از او آثار و کتابهای نفیس و پر ارزشی به یادگار مانده است که اسامی برخی ازآنها به این قرار می باشد:
1-آیات الاحکام معروف به «کنز العرفان »که بارها در ایران به چاپ رسیده است.
2-آداب الحج،پیرامون آداب و مراسم و مناسک این سفر پرشکوه الهی.
3-الادعیة الثلثون که حاوی سی دعا از مقام شامخ رسالت(ص)و ائمه اطهار(ع)می باشد.
4-الاربعون حدیثا(چهل حدیث که نگارش آن سنت سنیه اغلب فقهاء وبزرگان ما بوده است.)
5-ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین که شرح نهج المسترشدین علامه حلی است و در بمبئی به چاپ رسیده است.
6-تجوید البراعه فی شرح تجوید البلاغه که شرحی از کتاب تجرید البلاغه ابن میثم بحرانی است.
7-تفسیر مغمضات القرآن(تفسیر مشکلات و پیچیدگیهای قرآن).
8-التنقیح الرائع من المختصر النافع که شرح المختصر النافع محقق حلی است.
9-جامع الفوائد فی تلخیص القواعد که مخلص قواعد استاد بزرگوارش شهیداول است.
10-شرح الفیه شهید اول.
11-شرح باب حادی عشر علامه حلی که نامش «النافع یوم الحشر است »وبارها در ایران چاپ شده است. [7]
12-شرح سی فصل خواجه نصیر الدین طوسی که در نجوم و شناخت تقویم رقمی است.
13-شرح الفصول النصریه المعریه که اصل فصول در کلام و فارسی است ورکن الدین محمد بن علی جرجانی آن را به عربی ترجمه کرده است.
14-شرح مبادی الاصول علامه
15-ارشاد الطالبین در شرح نهج المسترشدین
16-اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه
17-نهج السداد فی شرح واجب الاعتقاد
18-شرح نضد القواعد
19-تجوید البراعه فی اصول البلاغه
و جز این آثار،نوشته های دیگری نیز از او به یادگار مانده است که در دسترس مانبوده است.
وفات او:
وفات او ظهر یکشنبه، بیست و ششم جمادی الآخر826 هجری در نجف رخ داد.صاحب روضات الجنات معتقد است که بقعه واقع در دشت شهروان بغداد که درمیان اهالی آن سامان به مقبره فاضل مقداد معروف است،مدفن همین فقیه نامدارمی باشد.
رحمة الله علیه رحمة واسعه

منبع: فقهای نامدار شیعه , عقیقی بخشایشی
------------------------------
پی نوشت:
[1] آشنایی با علوم اسلامی،ص 301.
[2] و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون.
[3] قصص العلماء تنکابنی،ص 431،چاپ استانبول.
[4] ریاض العلماء و حیاض الفقهاء،ج 5،ص 216،چاپ کتابخانه آیة الله العظمی مرعشی.
[5] روضات الجنات،ج 7،ص 171 تا173.
[6] ریحانة الادب،ج 4،ص 283.
[7] این کتاب توسط نگارنده ترجمه شده و به وسیله انتشارات دفتر نشر نوید اسلام قم چاپ،و بارها تجدیدچاپ شده و امروز یکی از کتابهای متداول در حوزه و دانشگاه می باشد.