نگاهي جامع به خلاقيت ونوآوري

يکي از مسائلي که انديشه هاي جهان سوم رابه خود معطوف نموده است سيل اختراعات و علوم جديدي است که کشورهاي صنعتي و به اصطلاح پيشرفته روانه بازار جهاني مي کنند.اين امر موجبات سبقت اقتصادي ,تکنولوژيک و مادي آن ها را فراهم آورده است, ليکن بايد توجه نمود حتي در كشورهاي پيشرفته نيز اگر سيستم هاي خلاق آنها از كار بيافتد، از رقابتها عقب مي افتند و نابود مي شوند لذا تنها راه نجات كشورهاي درحال توسعه خلاقيت است و راه ديگري ندارند. افرادي كه خلاق نيستند مدام درپي كپي كردن هستند و بهترين حالت ايده آل آنها اين است كه كپي كردن را به نحواحسن انجام دهند.
اهميت خلاقيت و نوآوري
خلاقيت و نوآوري موجب خواهدشد كه موارد ذيل تحقق يابد:
- رشد و شكوفايي استعدادها و سوق‌دهنده به سوي خودشكوفايي؛
- موفقيتهاي فردي ، شغلي و اجتماعي؛
- پيدايش سازمان؛
- توليدات و خدمات؛
- افزايش كميت، تنوع توليدات و خدمات؛
- افزايش كيفيت توليدات و خدمات و موفقيت در رقابت؛
- كاهش هزينه ها، ضايعات و اتلاف منابع؛
- افزايش انگيزش كاري كاركنان سازمان؛
- ارتقاي سطح بهداشت رواني و رضايت شغلي كاركنان سازمان؛
- ارتقاي بهره وري سازمان؛
- موفقيت مجموعه مديريت و كاركنان سازمان؛
- رشد و بالندگي سازمان؛
- تحريك و تشويق حس رقابت؛
- كاهش بوروكراسي اداري «كاهش پشت ميزنشيني ومشوق عمل گرايي»؛
- تحريك و مهياكردن عوامل توليد. (خلاقيت در مديريت,1384, محمدي,ناهيد)
نگاهي بيولوژيک به خلاقيت ونوآوري
مغزانسان مانندبيشتر قسمتهاي بدن از دو قسمت ناحيه چپ و راست تشكيل شده است. ناحيه راست مغز خلاق و آفريننده چيزهاي جديد است. غالب مردم خلاق نيستند چرا كه همه تحريكات، ايده ها و هدفهاي قسمت راست به طور سيستماتيك و به شدت توسط قضاوتهاي ســرد و بي روح ناحيه چپ نفي مي شود. بنابراين، براي خلاق بودن و حل مســائل بايد به ناحيه راست مغز اجازه داد تا ايده هاي جديدي بدهد و به ناحيه چپ درصورتي اجازه دخالت و قضاوت داد كه ناحيه راست تمام منابع و توانايي هايش را به كار گرفته باشد. (مديريت خلاق منابع1382 ,ترجمه, جمشيدي,مينا.پور يوسفي,يزدان)
تعريف خلاقيت و نوآوري
در تعريفي تمثيل گونه مي توان واژه خلاقيت را به صورت زير تشريح نمود, همراه ساختن دو يا چند موضوع جدا از هم، مانند قلاب ماهيگيري و ماهي كه با آنكه متضاد هستند اما وقتي كسي اين دو را كنار هم قرار مي دهد به نتايج فايده بخش مي رسد. (مديريت خلاق منابع1382 ,ترجمه, جمشيدي,مينا.پور يوسفي,يزدان)
روانشناسان درباب موضوع خلاقيت چنين بيان مي کنند که خلاقيت يكي از جنبه هاي اصلي تفكر يا انديشيدن است . تفكر عبارت است ازفرايند بازآرايي يا تغييراطلاعات و نمادهاي كسب شده موجود در حافظه درازمدت .تفكر بر دونوع است : 1 - تفكر همگرا 2 - تفكر واگرا
1 - تفكر همگرا عبارت است از فرايند بازآرايي يا دوباره سازي اطلاعات و نمادهاي كسب شده موجود در حافظه درازمدت .
2 - تفكر واگرا عبارت است از فرايند تركيب و نوآرايي اطلاعات و نمادهاي كسب شده موجود در حافظه درازمدت ، خلاقيت يعني تفكر واگرا.
براساس اين تعريف خلاقيت ارتباط مستقيمي با قوه تخيل يا توانايي تصويرسازي ذهني دارد.
خلاقيت از ديدگاه سازماني نيز تعريف خاص خود را دارد, خلاقيت يعني ارائه فكر و طرح نوين براي بهبود و ارتقاي كميت يا كيفيت فعاليتهاي سازمان «مثلا افزايش بهره وري، افزايش توليدات يا خدمات، كاهش هزينه ها، توليدات ياخدمات از روش بهتر، توليدات يا خدمات جديد و...». (خلاقيت در مديريت1384محمدي,ناهيد)
در فرهنگ وبستر تعريف نوآوري اينگونه امده است, توانايي انجام امري ابتكاري كه منجر به خلق محصـــول يا خدمتي جديد شود را نوآوري مي ناميم. اين توانايي ممكن است از هوش و استعداد افراد سرچشمه بگيرد يا به وسيله آموزش ايجاد شود.
منظور از نوآوري خلاقيت متجلي شده و به مرحله عمل رسيده است، به عبارت ديگر، نوآوري يعني انديشه خلاق تحقق يافته؛ نوآوري همانا ارائه محصول ، فرايند وخدمات جديد به بازار است؛ نوآوري به كارگيري تواناييهاي ذهني براي ايجاد يك فكر يا مفهوم جديد است. (خلاقيت در مدي ريت,1384 محمدي,ناهيد)
در تعريفي جامع گفته شده است که خلاقيت و نوآوري، استعداد مرموز نزد افراد نيست بلكه فعاليت روزمره براي برقراري روابطي است كه قبلاً ديده نشده و برقراري ارتباط بين مسائلي است كه به طور معمول در كنار يكديگر قرار نمي گيرد. البته نوآوري در سايه نبوغ محض هم وجود دارد ولي بيشتر نوآوران به ويژه پيروزمندان آنها، از راه جستجوي آگاهانه و هدفمند فرصتهاي كمياب به نتيجه رسيده اند. (نوآوري در شرکت ها1382 ,احسني زاده ,غلام حسين)

تفاوت خلاقيت ونوآوري
اگرچه واژه خلاقيت با نوآوري به طور مترادف استفاده مي شود اما غالب محققان معتقدند كه دو اصطلاح نوآوري و خلاقيت بايد به طور جدا مدنظر قرار گيرند، چرا كه داراي معاني و تعاريف جداگانه اي هستند. خلاقيت اشاره به آوردن چيزي جديد به مرحله وجود دارد، در حالي كه نوآوري دلالت برآوردن چيزي جديد به مرحله استفاده دارد.
(خلاقيت و نوآوري در افراد و سازمان ها1383,طالب بيدختي ,عباس)
نوآوري يعني تجاري سازي خلاقيت (ايده)
تجاري سازي ايده يك برنامه هفت مرحله اي است:
1 - اولويت: در تجاري سازي ايده ها اولويت با ايده هايي است كه با راهبردهاي اصلي سازمان سازگاري بالايي داشته باشند؛
2 - برآورد: بررسي جزئيات مربوط بـــــه نقاط قوت ايده جديد در مقابل سايــــر فناوري ها؛
3 - غني سازي: توسعه و گسترش ايده تا به شكلي مطلوب تبديل شود؛
4 - تقويت: تنظيم فهرستي از پيشنهادات درمورد ايده مطرح شده به منظور تقويت ايده؛
5 - تعيين چشم انداز كلي ايده پس از استقرار آن؛
6 - ارائه توصيه هايي براي ايـــــده هاي آتي به منظور افزايش پتانسيل نوآوري؛
7 - تعيين و تفسير عوامل كليدي به منظور قيمت گذاري بر روي پيشنهادها و ايده هاي جديد.
(نوآوري و خلاقيت تکنولوژي1383,گزارش, خليلي عراقي ,مريم)
انواع نوآوري
نوآوري در ابعاد متفاوتي معرفي مـي شود كه مي توان آن را انواع نوآوري ناميد.
1 - نوآوري در ساختار
2 - نوآوري در خدمات
3 - نوآوري در نحوه نگرش همكاران
4- نوآوري در محصولات
1- نوآوري در ساختار: طرفداران اين روش معتقدند كه طي انجام فرايند نوآوري وظايف و نقشهاي اعضاي سازمان دچار تغيير مي شود.
2- نوآوري در خدمات: خلق ايده يا خدمت جديد در سازمان همـــان طور كه قبلاً گفته شد مي تواند به صورت فرايندي زمان بر يا به صورت ناگهاني صورت گيرد.
3- نوآوري در نحوه نگرش: قبل از ارائه ايده يا خدمت جديد بايد نوآوري را از خود آغاز كنيم. در اينجا لازم است تا جمله اي را بيان كنيم: در فرهنگ سازمان هاي نوآور به جاي كلمه چرا؟ از كلمه چرا نه؟ استفاده مي شود.
(نوآوري و خلاقيت تکنولوژي1383,گزارش, خليلي عراقي ,مريم)
4- نوآوري در محصول
فرآيند خلاقيت و نوآوري
اتريك،( 1974) از صاحب نظران مديريت، فرآيند خلاقيت را از انديشه تا عمل به سه مرحله: به وجود آوردن انديشه، پرورش انديشه و به كارگيري انديشه تقسيم كرده است.
آلبرشت،( 1987) مراحل خلاقيت عملي و قابل اجراتري را كه از پنج مرحله تشكيل شده است، پيشنهاد مي كند اين مراحل به ترتيب عبارتند از: جذب اطلاعات، الهام، آزمون، پالايش و عرضه.
عوامل زمينه ساز خلاقيت ونو آوري
دراكرعوامل زمينه سازنوآوري را به هفت مورد تقسيم كرده است:
1 - رخدادهاي بيرون از انتظار - پيروزيها و ناكاميهاي بيرون از انتظار از آن روي منبع نوآوري قرار مي گيرند كه بسيـــــــاري از كسب وكارها بدانها بي توجه بوده و حتي گاهي به مبارزه با آنها برمي خيزند؛
2 - وضعيت هاي ناسازگار - صنعت فولاد بين سالهــاي 70 - 1950 در كشورهاي پيشرفته علي رغم رشد فراوان با كاهش سوددهي روبرو بود. در بررسي اين ناسازگاري دريافتند كه هزينـــــه هاي جنبي و بالاسري درآمدها را مي بلعد. راه چاره را برپــايي واحدهاي كارخانه اي كوچك تشخيص دادند. اين نوآوري سوددهي و رونق صنعت فولاد را دو چندان كرد.
3 - نيازهاي فرآيندي - آنهايي كه به ژاپن سفر كرده اند مي دانند كه اين كشور از بزرگراههاي نوين محروم بوده و همچنان از جاده هايي استفاده مي كند كه مربوط به 1000 سال پيش و دوران ارابه هاي اسبي است. چيزي كه رفت و آمد خودروها و كاميونها را در جاده هاي ژاپن ممكن ساخته برگرفته از يك ابتكار آمريكايي و نصب آينه در نقاط لازم جاده ها است.
4 - دگرگوني در صنعت و بازار - مديران باور دارند كه دستي نامرئي ساختار صنعت و بازار را تنظيم مي كند ولي دگرگوني در اين حوزه ها گاهي يك شبـــه رخ مي دهد و همه چيز را زيرو رو مي كند. در صنايع مخابرات راه دور، با دگرگوني در ساختار محدود و انحصاري پيشين، آنچنان فرصتهاي تازه و گسترده اي را فراهم مي سازد كه ميزان رشد سالانه در برخي حوزه ها را به 40 درصد و بيشتر مي رساند. شركتهاي جاافتاده كمتر به فرصتهاي نو توجه كرده و نوآوران تازه كار ميدان را از دست پيشينيان درآورده و مدتها بي رقيب از موفقيت خود، از بازار موجود بهره برداري مي كنند.
5 - دگرگونيهاي آماري و جمعيت - دگرگوني در آمارهاي جمعيتي ازمهمترين منابع برون سازماني است كه فرصتهاي قابل اعتماد و فراوان به همراه مي آورند. مديراني كه به اين حوزه با دقت بپردازند از ديگران پيش خواهند افتاد.
6 - دگرگوني در ادراك - تغيير ديدگاه مديران از ديد منفي به نگرش مثبت، فرصتهاي فراواني براي نوآوري به بار آورده است. از بيست سال پيش بـــه رغم پيشرفتهاي شگفت انگيز در زمينه هاي بهداشتي و درمان، ترساندن مردم از سرطان، مرگ كودكان، آلزايمر و چاقي بسيار افزايش يافته است. همين موقعيت، فرصتهاي بي شماري در زمينه ورزشهاي سالني، رژيم غذايي، مجله و كتابهاي بهداشتي و دهها فرآورده ديگر را مهيا ساخته است.
7 - دانشهاي نو - در ميان نوآوريهاي تاريخ ساز آن دسته كه برپايه دانش (چه فني و چه اجتماعي) شكل گرفته اند، جايگاه والايي دارند. آنها ستارگان آسمان كـــــــارآفريني مي شوند، زمان در نوآوري دانش محور، كه شكل نهايي آن سالها به درازا مي كشد، تجزيه و تحليل نيازها و توانمنديهاي كاربران موردنظر بسيار ضروري است و ازطرفي نوآوريهاي دانش محور، بيش از ديگر نوآوريها به بازار تكيه دارد. (نوآوري در شرکت ها1382 ,احسني زاده ,غلام حسين)
ويژگي هاي فردي زمينه ساز خلاقيت و نوآوري
يك نوآور از جستجو براي چيزهاي جديد لذت مي برد. او به طور مداوم نقطه نظرات بيروني را مي پذيرد و به آنها ارزش قائل است. براي برهم زدن سيستم و الگوهاي موجود، به دنبال فرصت است، فرد آشفته اي است و به طور مداوم نظرات جديدي مي دهد و اغلب قادر به اجراي تمامي ايده هاي جديد خود نيست. (سازگاران ونوآوران1382,ابدالي,علي.يبلوئي,حجت اله)
روانشناسان سعي داشته اند تامشخصات افرادي كه داراي سطح بالايي از خلاقيت هستند مشخص كنند، «استيز» عوامل زير را براي افراد خلاق بيان داشته است :
1 - سلامت رواني و ادراكي : توانايي ايجاد تعداد زيادي ايده به طور سريع؛
2 - انعطاف پذيري ادراك : توانايي دست كشيدن از يك قاعده و چارچوب ذهني؛
3 - ابتكار: توانايي در ايجاد و ارائه پيشنهادهاي جديد؛
4 - ترجيح دادن پيچيدگي نسبت به سادگي: توجه كردن و درنظرگرفتن چالشهاي جديدمسائل پيچيده؛
5 - استقلال راي و داوري: متفاوت بودن از همكاران در ارائه نظرات و انديشه هاي نو عده اي ديگر ويژگيهاي افراد خلاق را به صورت زير دسته بندي مي كنند:
1 - خصوصيات ذهني - كنجكاوي - دادن ايده هاي زياد درباره يك مسئله - ارائه ايده هاي غيرعادي - توجه جدي به جزئيات - دقت و حساسيت نسبت به محيط به خصوص به نكاتي كه درنظر ديگران عادي به شمارمي روند- روحيه انتقادي - علاقه وافر به آزمايش كردن و تجربه - نگرش مثبت نسبت به نوآفريني
2 - خصوصيات عاطفي - آرامش و آسودگي خيال - شوخ طبعي - علاقه به سادگي و بي تكلمي در نوع لباس و جنبه‌هاي گوناگون زندگي - دلگرمي و اميد به آينده - توانايي برقراري ارتباط عميق و صميمانه با ديگران - اعتماد به نفس و احترام به خود- شهامت
3 - خصوصيات اجتماعي - پيش قدمي در قبول و رويارويي با مسايل - مسئوليت پذيري و توانايي سازمان دادن به فعاليت هاي گوناگون - قدرت جلب حس اعتماد و اطمينان ديگران. (خلاقيت در مديريت1384, محمدي,ناهيد)
موانع خلاقيت فردي
موانع خلاقيت را به طوركلي در چند مورد مي توان به صورت زير خلاصه كرد:
1 – ترس از شكست و انتقاد؛
2 – عدم اعتماد به نفس؛
3 – تمايل به همرنگي و همگوني؛
4 – عدم تمركز ذهن. (خلاقيت ومديريت1384,شرکت اميد)
ويژگي هاي سازماني زمينه ساز خلاقيت و نوآوري
سازمانها و شركتها بر برهه اي از زمان كه تحت عناوين مختلف از جمله عصر دانش،عصر فراصنعتي، عصر جامعه اطلاعاتي، عصر سرعت و بالاخره عصر خلاقيت و نوآوري مطرح شده است. خود را در جهت مديريت تغييرات شتابان و دگرگونيهاي ژرف جهاني آماده مي سازند. به گونه اي كه خلاقيت و نوآوري به عنوان اصلي اساسي از عوامل مهم بقاي سازمانها و شركتهاي جوان پذيرفته شده است. براساس اين استدلال، كشورهاي پيشرفته بر آموزش خلاقيت تاكيد بسيار كرده ودر اين راستا در انتخاب افراد خلاق، نوآور و آينده نگر، كه رهيافتهاي بديع و خلاق براي مسائل پيچيده ارائه كنند توجه خاص مبذول داشته اند.
سازمانهاي خلاق خصوصيات ويژه اي را دارا هستند. مهمترين ويژگي اين سازمانها انعطاف پذيري آنها در رويارويي با بحرانهايي است كه غالباً ناشي از رقابتهاي اقتصادي است. يكي از دلايل معرفي نظريه اقتضايي مديريت، تاكيـد بر اين موضــوع دارد. سازمانهاي انعطاف پذير با مسائل و تنگناها برخورد منطقي و محققانه داشته، در صورت نياز به تغيير و تحول، پس از بررسي دقيق و عالمانه، آن را اعمال مي كنند. ساختار خلاق، نمـايانگر روابط واحدهاي آن و نشـــان دهنده ميــزان انعـطاف پذيري آن است. سازمانهايي كه داراي ساختار غيرقابل انعطاف باشند، براي ايجاد همكاري و وحدت در دوران بحران، دچار آشفتگي مــــي شوند. (خلاقيت و نوآوري در افراد و سازمان ها1383,طالب بيدختي ,عباس)
برخي از ويژگيهاي سازمان خلاق عبارتند از:
- رقابت كامل و فشرده است : در يك سازمان درصورتي خلاقيت صورت مي‌پذيرد كه رقابت كامل در آن حاكم باشد؛
- فرهنگ : يكي از عوامل عمده اي كه به بالندگي مديريت كمك مي كند فرهنگ مردم است . برپايه يك فرهنگ خوب ، اتلاف وقت گناه محسوب مي شود. بديهي است درچنين بستر مناسبي جهت رقابت، خلاقيت يا سازمانهاي پويا بهتر شكل مي‌گيرد.
- دسترسي به مديران : سازمانهاي خلاق بر اين اعتقاد هستند كه دانش در سطح سازمان به وفور پراكنده شده است و مديران به راحتي مي توانند افكار و نظرات ديگران رامستقيم و بدون واسطه دريافت كنند.
- احترام به افراد: ويژگي ديگر سازمان خلاق احترام به افراد است و آنها باور دارند كه مي توانند همگام با نيازهاي سازمان ، رشد كنند.
- ارائه خدمات مردمي : هدف نهايي در اين سازمانها توجه به نيازمنديهاي جامعه وجلب رضايت آحاد مردم است .
- در سازمان خلاق افراد داراي يك تخصص ويژه نيستند و اين امكان را دارند كه براي قرارگرفتن درجايگاه مناسب گردش شغلي داشته باشند.
_ کار گروهي: سازمانهاي خلاق از انواع تكنيك هاي توسعه خلاقيت گروهي به شكل جدي ومستمر استفاده مي کنند.
_استقبال مديران از عامل تغيير: در اين سازمانها تمامي مديران ، مسئله تغيير را به عنوان تنها عامل ثابت و گريزناپذير مي دانند و با خشنودي آن را پذيرفته و در برابر آن مقاومت نمي كنند. (خلاقيت در مديريت,1384 محمدي,ناهيد)
موانع خلاقيت سازماني
الف - نبود فرهنگي كه از نوآوري حمايت كند؛
ب - احساس مالكيت نكردن و از آن خود ندانستن سازمان توسط مديران؛
پ - فقدان يك فرايند گسترده و فراگير جهت نوآوري؛
ت - تخصيص ندادن منابع كافي براي اين فرايند؛
ث - عدم ارتباط بين پروژه ها و طرحها با استراتژي سازمان؛
ج - صرف نكردن زمان و انرژي كافي براي رفع ابهامات سازماني. (10عامل مهم شکست نوآوري1384,ترجمه, رمضاني, علي)
تکنيک هاي خلاقيت و نوآوري
1 - يورش فكري يا طوفان مغزي: اجراي يك تكنيك گردهمايي كه از طريق آن گروهي مي كوشند راه حلي براي يك مسئله بخصوص با انباشتن تمام ايده هايي كه در جا به وسيله اعضا ارائه مي گردد بيابند ,يعني هيچ انتقـادي از هيچ ايده اي جايز نيست. به هر ايده اي هرچند نامربوط خوش آمد گفته مي شود.
هرچه تعداد ايده ها بيشتر باشد بهتر است. كيفيت ايده ها بعـداً مورد توجه قرار مي گيرد افـراد به تركيـب كردن ايده ها تشويق مي شوند و از آنها خواسته مي شود كه نسبت به ايده هاي ديگران اشراف پيدا كنند.
2 - الگوبرداري از طبيعت : . ابداعاتي كه در زمينه علم ارتباطات و كنترل در دهه هاي اخير شكل گرفته اند. برنامه ريزي هاي رايانه و موضوع هوش مصنوعي همه با الگوبرداري و تقليد از فعاليتهاي مغز آدمي انجام شده اند و روند فعاليتها به گونه اي است كه در آينده با ادامه اين كار فنون و ابزارهاي بديع و جديدي ساخته خواهند شد.
3 - تكنيك گروه اسمي : اعضاء گروه در يك ميز جمع مي شوند و موضوع تصميم گيري به صورت كتبي به هريك از اعضا داده مي شود و آنها چگونگي حل مسئله را مي نويسند؛هريك از اعضا به نوبه، يك عقيده را به گروه ارائه مي دهد؛ عقايد ثبت شده در گروه به بحث گـذارده مـي شود تا مفاهيم براي ارزيابي روشن تر و كامل تر شود؛هر يك از اعضاء مستقلاً و مخفيانه عقايد را درجه بندي مي كنند‍؛تصميم گروه آن تصميمي خواهد بود كه در مجموع بيشترين امتياز را به دست آورده باشد. (خلاقيت و نوآوري در افراد و سازمان ها1383,طالب بيدختي ,عباس)
4 –گردش تخيلي: گروه‌هاي ايجاد خلاقيت اعضاي گروه را از طريق به كارگيري يك جريان تمثيلي و استعاره‌اي به گردشي تخيلي ترغيب مي کنند و در اين حالت ايده‌ها و نظرات بديعي را كشف مي‌نمايند. ذهن افراد در اين گردش خيالي با دستاويز استعاره‌ها به نكاتي نو كه هدف جلسه خلاقيت بود مي‌رسد و روابط تازه‌اي را بين پديده‌ها پيدا مي‌كند. آنان پديده‌هايي را كه چندان تجانسي با هم ندارند تلفيق و تركيب مي كنند و به ايده‌هاي جديدي دست مي‌يابند.
4 - تهييج‌ذهني‌يا تكنيك‌ گوردون:شبيه روش طوفان فکري است با اين تفاوت که در جلساتي كه از اين روش استفاده مي شود فقط رهبر گروه از اصل موضوع اطلاع دارد و موضوعي كه مطرح مي شود دقيقا اصل موضوع نيست بلكه موضوعي نزديك به آن است.
5 – تفکر موازي: يكي از راههاي تحقق تفكر موازي ،ايجاد يك انديشه واسطه غيرممكن است. اين انديشه موجب طيران فكر و ذهن‌ شده و با تعديل آن مي‌توان به انديشه نووعملي دست يافت. راه ديگر درتفكرموازي پيوند تصادفي است. فرض كنيد كتاب فرهنگ لغت را مي‌گشاييد و لغاتي را مي‌خوانيد و مي‌كوشيد تا آن را با موضوع مورد نظر پيوند داده وبه نتيجه‌اي برسيد. در اين كار از روش پيوند تصادفي استفاده مي شود.
6 - ارتباط اجباري: يكي ديگر از شيوه‌هاي آشكارساختن خلاقيتها و ظاهر ساختن توانايي ‌آفرينندگي موجود در افراد شيوه ارتباط اجباري است .د راين شيوه همان طوركه از نام آن استفاده مي‌شود بايد بين دو گروه از پديده ها ارتباطي اجباري ايجادكرد. (خلاقيت در مديريت,1384 محمدي,ناهيد)
اصول مديريت براي نوآوري
اصول مديريت براي نوآوري شامل 3 اصل عمده است:
1 – جداسازي افراد از يكديگر، جوركردن افراد با هم؛
2 – نظارت و گوشزدكردن؛
3 – پاداش به افرادي كه چندين نقش را ايفا مي كنند.
منبع: http://www.1000tarh.com