اعمال و احکام اختصاصی پیامبر اکرم ص چیست؟

اعمال و احکام اختصاصی پیامبر اکرم ص چیست؟

وقتی انسان به آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم السلام) توجه می کند، می بیند که بعضی از احکام و اعمال مختص به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بوده است. این اختصاص احکام و اعمال هر کدام دلایل و حکمت های به خصوصی دارد، که مجال بیشتری می طلبد که انسان بحث نماید. اکنون با توجه به قرآن کریم و روایات اختصاصات و اعمال پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را به ترتیب ذکر می کنیم.

1. نماز شب:

یکی از اختصاصات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نماز شب است. نماز شب بر دیگر مؤمنین مستحب موکد است ولی بر شخص پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) واجب بوده است.

﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا﴾؛ و پاسى از شب را زنده بدار تا براى تو [به منزله] نافله‏ اى باشد اميد كه پروردگارت تو را به مقامى ستوده برساند.[1]

پاسی از شب را از خواب برخیز و قرآن بخوان این یک برنامه اضافی است علاوه بر نمازهای فریضه برای تو، باشد که در پرتو این عمل، خداوند تو را به مقام محمود مبعوث کند. بسیاری این جمله «نَافِلَةً لَكَ» را دلیل بر آن دانسته اند که نماز شب بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) واجب بوده است زیرا نافله به معنای (زیاده) است اشاره به اینکه این فریضه اضافه، مربوط به تو است.[2]

از این آیه به وسیله قرائن و روایات استفاده می شود که نماز شب که اصل آن مستحب است بر پیامبر اکرم ص واجب بوده است. در این جا خوب است که بفهمیم منظور از مقام محمود در این آیه چیست؟

در تفسیر عیاشی از امام باقر (علیه السلام) یا امام صادق (علیه السلام) می خوانیم که در تفسیر جمله «عَنْ أَحَدِهِمَا قَالَ: فِي قَوْلِهِ عَسى‏ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً قَالَ هِيَ الشَّفَاعَةُ.».[3]

در تفسیر روح البیان در ذیل آیه 79 سوره اسراء روایتی از عایشه همسر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که اختصاصات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را بیان می کند. عایشه روایت کرده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «ثَلَاثٌ عَلِيٌ فَرِيضَةٌ وَ هِيَ سُنَّةٌ لَكُمُ اَلْوَتْرُ وَ اَلسِّوَاكُ وَ قِيَامُ اَللَّيْلِ؛ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: سه چیز بر من واجب است و بر شما مستحب، نماز وتر و مسواک و نماز شب و تهجد و شب زنده داری.»[4]

2. حَق قَسم:

می دانیم که یکی از احکام اسلام در مورد همسران متعدد آن است که شوهر اوقات خود را میان آنها به طور عادلانه تقسیم کند اگر یک شب نزد یکی از آنها است شب دیگر نزد دیگری باشد تفاوتی در میان زنان از این نظر وجود ندارد به این موضوع در فقه حق قسم تعبیر می کنند ﴿تُرْجِي مَنْ تَشَاءُ مِنْهُنَّ وَتُؤْوِي إِلَيْكَ مَنْ تَشَاءُ وَمَنِ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكَ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ تَقَرَّ أَعْيُنُهُنَّ وَلَا يَحْزَنَّ وَيَرْضَيْنَ بِمَا آتَيْتَهُنَّ كُلُّهُنَّ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَلِيمًا﴾ نوبت هر كدام از آن زنها را كه مى‏ خواهى به تاخير انداز و هر كدام را كه مى‏ خواهى پيش خود جاى ده و بر تو باكى نيست كه هر كدام را كه ترك كرده‏ اى [دوباره] طلب كنى اين نزديكتر است براى اينكه چشمانشان روشن گردد و دلتنگ نشوند و همگي‏شان به آنچه به آنان داده‏ اى خشنود گردند و آنچه در دلهاى شماست‏ خدا مى‏ داند و خدا همواره داناى بردبار است.[5]

یکی از خصایص پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) این بود که به خاطر شرایط زندگی طوفانی و بحرانیش مخصوصا در زمانی که در مدینه بوده و هر ماه یک جنگ تحمیل می شد رعایت حق قسم از پیامبر ساقط بوده است.

3. زنان بدون مهر:

برای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) زنانی که هیچ مهری برای خودشان قائل نباشند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می تواند با آن ها ازدواج نماید این اختصاص به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) دارد از مسلمات فقه شیعه است که هیچ کس نمی تواند بدون مهر همسری انتخاب نماید. ﴿تُرْجِي مَنْ تَشَاءُ مِنْهُنَّ وَتُؤْوِي إِلَيْكَ مَنْ تَشَاءُ وَمَنِ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكَ .... ﴾؛ هر گاه زن با ایمانی خود را به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ببخشد اگر پیامبر بخواهد می تواند با او ازدواج کند... .»[6]

4. صیغه ازدواج با لفظ هبه:

اجرای صیغه ازدواج با لفظ هبه نیز از مختصات پیامبر اکرم ص است این از آیه 50 سوره احزاب استفاده می شود اما در مورد افراد عادی بالفظ ازدواج و نکاح صورت گیرد جایز است.

5. حلال بودن نه زن:

از آیه 50 سوره احزاب استفاده می شود که نه همسر داشتن اختصاص به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) داشته است و بر دیگران چهار همسر جایز است. مفسران بزرگ همچون علامه نیز در تفاسیر شان در ذیل آیه ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَكَ أَزْوَاجَكَ﴾؛ ای پیامبر ما همسران تو را که مهرشان را پرداختی برای تو حلال کردیم به آن اشاره کرده اند.[7]

از مجموع بیانات بالا چنان به دست می آید که اختصاصاتی هم چون حق قسم و تعدد زوجات و غیره ...به خاطر بعضی از مسائل سیاسی و شرایط اجتماعی آن روز بوده است، تا به وسیله این احکام اسلام نو پا رشد کند و مستحکم بماند و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از پایگاه مردمی محکم برخوردار باشد.

6. مباح بودن روزه وصال برای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم):

روزه وصال آن است که شخص یک شبانه روز کامل از مبطلات روزه امساک کند. این روزه بر امت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) حرام است ولی بر شخص حضرت مباح بوده است.[8]

7. حرام بودن ازدواج با همسران پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)

از خصوصیات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) تحریم وحرام بودن ازدواج زنانش با دیگران بعد از رحلتش بود این مطلب نص آیه قرآن می باشد ﴿وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا﴾؛ شما حق ندارید رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را آزار دهید و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسری بگیرید».[9]

8. واجب بودن قربانی در روز عید قربان

در روز عید قربان، قربانی کردن بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) واجب بوده است.

9. ثواب و عقاب دو برابر زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

طبق آیه قرآن خداوند ثواب و عقاب دو برابر بر زنان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می نویسد ﴿یا نِسَاء النَّبِی لَسْتُنَّ کأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا﴾؛ ای همسران پیامبر هر کدام از شما گناه آشکار و فاحشی مرتکب شود عذاب او دو چندان خواهد بود و این برای خدا آسان است».[10]

10. مباح بودن داخل شدن پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بر مکه بدون احرام

این یکی از مهم ترین مختصات حضرت است که اثر فقهی بر آن مترتب می شود ولی بر افراد دیگر احرام بستن لازم است.[11]

11. ام المومنین بودن زنان پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)

طبق آیه قرآن زنان حضرت مادر مومنین محسوب می شوند «و ازواجه امهاتهم».[12] و همسران او مادران آن ها (مؤمنان) محسوب می شوند.

12. واجب بودن درود فرستادن بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در نماز

13. وجوب مخیر ساختن زنان بر ادامه زندگی یا جدایی

طبق آیه قرآن بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) واجب بود که زنانش را مخیر به زندگی یا جدایی کند اما در مورد دیگران این صادق و واجب نیست.

﴿یا أَیهَا النَّبِی قُل لِّأَزْوَاجِک إِن کنتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَزِینَتَهَا فَتَعَالَینَ أُمَتِّعْکنَّ وَأُسَرِّحْکنَّ سَرَاحًا جَمِیلًا﴾؛ ای پیامبر به همسرانت بگو: اگر زندگی دنیا را می خواهید و طالب زینت آن هستید بیائید هدیه ای به شما دهم، و شما را به طرز نیکوئی رها کنم، بی آن که خصومت و مشاجره ای در کار باشد».[13]

هر کدام از احکامی که بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) اختصاص دارد، مثل مورد 12، فلسفه و دلیل خاص خود را دارد.

14. حرمت بلند کردن صدا در نزد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)و صدا زدن ایشان از پشت حجره ها

عده ای از مؤمنین بودند که صدایشان را نزد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بلند می کردند. آیه نازل شد که صدایتان را نزد حضرت بلند نکنید. ﴿إِنَّ الَّذِینَ یغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئِک الَّذِینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَی لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ﴾؛[14] ای کسانی که ایمان آورده اید صداهایتان را از صدای پیامبر بلندتر مکنید و کسانی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را از پشت حجره ها صدا می زدند این کار را نیز قرآن مذمت کرده است. ﴿وَلَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّی تَخْرُجَ إِلَیهِمْ لَکانَ خَیرًا لَّهُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ﴾؛[15] به حقیقت مردمی که تو را از پشت حجره ها می خوانند اکثرشان بی عقل و شعورند.

15. حرمت گرفتن صدقه واجب (زکات واجب) بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام)

این خصوصیت مشترک بین ائمه است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ لَا تَحِلُّ لَنَا صَدَقَةٌ». همانا ما اهل بیت حلال نیست بر ما صدقه و زکات واجب.[16]

پی نوشت:

1. قرآن

2. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، ج12، تهران: ناشر دارالکتب الاسلامیه، چاپ هفدهم، 1380ش.

3. طباطبایی سیدمحمدحسین، الميزان في تفسير القرآن، ج16، بیروت: ناشرمؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ سوم، 1393 ق / 1973م.

4. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى؛ ‏ بحار الأنوار( ط- بيروت)، ج14، محقق / مصحح: جمعى از محققان‏، بيروت‏: ناشر دار إحياء التراث العربي‏، چاپ دوم‏، 1403 ق.

5. انصاری، محمد علی(خلیفه شوشتری)؛ الموسوعة الفقهیه المیسره، شیخ محمد علی انصاری، ج1، قم: ناشر مجمع الفکر الإسلامي، چاپ اول، 1424 ق.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج17، و ج12، سوره اسراء و احزاب، جمعي از دانشمندان زير نظر

2. قرائتي، محسن، تفسير سوره نور، سوره اسراء، ص105، مرکز فرهنگي درس هايي از قرآن

3. حقى بروسوى اسماعيل؛ ‏تفسير روح البيان‏، ج5، ص6 و 7، بيروت: ناشر دارالفكر، چاپ اول‏، بی تا.